Nos 200 anos da "Novena Sinfonía"

Posiblemente, a composición de música clásica máis popular sexa a Novena Sinfonía de Ludwig van Beethoven, de cuxa estrea cumpríronse dous séculos hai uns días. O seu comezo (“Allegro ma non troppo, un poco maestoso") non ten tal vez a potencia do da Quinta Sinfonía (“Allegro con brio”) pero tamén sitúa o oínte perante a capacidade sónica da orquestra. A entrada -unha sonata en “pianissimo”- lembra unha afinación da orquestra. A denominación canónica desta obra -coñecida como “Coral”- é Novena número 9 en re menor, opus 125. Foi a última composición deste formato do compositor de Bonn.

Así como Johann Sebastian Bach representou o cumio da música barroca e Wofgang Amadeus Mozart o clasicismo de base ilustrada, Beethoven transitou con éxito desde esta corrente última á eclosión do romanticismo. As orquestras de cámara do barroco -as que cabían nun salón- estaban formadas fundamentalmente con instrumentos de corda e algunha presenza de vento, limitada á frauta traveseira. Mais a emerxencia da burguesía -que non exercía o papel protector da aristocracia- facilitou a apertura de salas de concertos, ás que asistía. Iso favoreceu a formación de orquestras máis complexas, que incluían seccións de corda, de vento de madeira (frautas, clarinetes, fagots, óboes) e de metal (trompetas, trompas, cornos, trombóns, tubas), e de percusión.

Encargo da Sociedade Filarmónica de Londres

A expansión das sinfonías deuse con Haydn e Mozart, que estableceron o canon da que pasaría a ser coñecida como música clásica. Neste formato bebeu Beethoven para compoñer as súas sinfonías que precederon a Novena. Esta foi froito do encargo que a Sociedade Filarmónica de Londres lle fixo en 1817, xa esbozando algunhas das características que tería (tonalidade en re menor e sección coral). O compositor alemán partiu doutras obras súas e tal vez dalgunha influencia allea como Mozart (Ofertorio en re menor, “Misericordias Domini”, 1775).

Beethoven non só quería transcender o estilo do neoclasicismo (xa con medio século de traxectoria) senón tamén a hexemonía que a música italiana (xa que logo, Rossini e as súas óperas) estaba a exercer. Pensada para ser estreada en Berlín, as peticións recibidas desde Austria fixeron que a súa primeira execución tivese lugar en Viena, concretamente no Theater am Kärntnertor, coa asistencia das máis salientables personalidades da corte Habsburgo. Para tal circunstancia, o compositor formou unha orquestra como antes nunca necesitara. Foi un éxito malia a presenza dun Beethoven xa profundamente xordo e dos poucos ensaios do conxunto.

Xa vimos como era o primeiro movemento. O segundo (que alterna el “Molto vivace” e o “Presto”) dá paso a un fragmento máis calmado (en diversos tons, “Adagio” e “Moderato”), precedido por un scherzo que modificaba o esquema das sinfonías compostas ata aquel momento. Segue o cuarto movemento, novamente dinámico (“Presto”, “Allegre”, “Andante”) que inclúe a sección vocal co poema “An die Freunde” de Frederich Schiller, coñecido como “Oda á Alegría”.

Emerxencia do romanticismo alemán

A elección non era casual. Este poeta, dramaturgo e editor -morto case vinte anos antes-, formou parte do clasicismo do círculo de Weimar e, con Goethe, liderou a emerxencia do romanticismo alemán. O poema elixido non so representaba a emerxente identidade alemá -traspasando os estritos límites prusianos- senón tamén a necesidade de reconciliación despois das guerras napoleónicas que o Congreso de Viena establecera. Incluso, para resaltar a importancia do poema, o propio Beethoven escribiu -para que fosen cantadas por un barítono solista- as palabras “Oh, amigos, non eses tons! Entoemos outros máis agradables e cheos de alegría!”.

Ademais, a elección de Schiller era asumir o espírito do Sturm und Drang (‘trebón e emoción’) que quería rachar coas formas cortesás a prol da liberdade individual. E co esquema da súa Novena Sinfonía, Beethoven exercía de facto a súa liberdade persoal. De acordo con esta vontade, o Consello de Europa (ao que seguiu a Unión Europea) adoptou en 1985 unha versión feita por Herbert von Karajan como himno de Europa.

Suscríbete para seguir leyendo