En concreto, Luísa

A literatura galega está mal contada. Ten moi boa letra, pero fáltalle a música. Rotunda afirmación. Non é miña. Emana directamente d’O outro lado da música, a poesía, un ensaio fundamental (mais case esquecido) que Luísa Villalta publicou en 1999.

Grazas ao impulso da Academia Galega (parabéns) Luísa -ilustre descoñecida- irrompe na vida pública como unha auténtica muller-Sol (así a cualifiquei no seu tempo): narradora, poeta, autora dramática, columnista de opinión. Entre tantas facetas, agroma unha dimensión que a converte nunha autora única, absolutamente orixinal: A súa reivindicación da unidade esencial entre a música e a poesía.

“Se consideramos rectamente, a poesía non é outra cousa que ficción retórica composta en música”, con esta cita de Dante (De vulgari eloquentia) principia este ensaio. Música e poesía na súa orixe -e até a chegada da imprenta- foron o mesmo. Unha íntima relación que se mantén ao longo da historia. E que Luísa converte en manifesto de creatividade cara ao futuro.

Cal é o primeiro monumento da literatura galega?: as cantigas medievais. Ou sexa, letras de cancións que -no meu tempo- estudamos no instituto sen melodía ningunha. Chega o Rexurdimento e a música campa no título do seu primeiro referente: Cantares Gallegos de Rosalía de Castro. Pero hai máis, Luísa pon en relación a Álvaro Cunqueiro e Béla Bartók. Os dous utilizan elementos populares e arcaizantes, non como unha tentativa de retorno ao pasado, senón como unha forma de modernidade.

Si, Luísa Villalta moveu os marcos. Ampliou o concepto do que é, do que debe ser, a poesía e a propia literatura. Unha visión certamente heterodoxa, ás veces difícil de asumir, nomeadamente polos especialistas nestes eidos. E a súa argumentación é excelente, porque tamén era excelente a súa formación musical. Como violinista acompañou a Emilio Cao, creou o seu propio grupo, Escaino, mesmo participou na primeira formación da Xove Orquestra de Galicia (antecesora da actual Real Filharmonía). Mais -diríxome agora ao gremio do profesorado de literatura- que formación musical recibimos na Universidade? Ou dito doutro xeito, diante da absoluta erudición en Cunqueiro, que sabemos de Béla Bartók?

A canción do mar do Orzán: “Porque hai que vibrar o silencio, como ti me ensinaches”, nun exemplar do libro de relatos Silencio, ensaiamos, escribiulle esta dedicatoria a Celso Béjar, o seu mestre de violín. Nestes días varias persoas téñenme dito que lles resulta difícil acceder á súa poesía. Velaí o camiño máis diáfano: a música.

O título do seu primeiro libro de poemas non pode ser máis explícito: Música Reservada. Non sabemos de onde vimos, nin cara a onde imos, mais o noso ser vibra en harmonía coa propia realidade. Nós pasamos, o ritmo permanece. Pero na vida tamén hai dor e desacougo, isto é, “disonancia” en linguaxe musical: Ruído, velaí o título do seu segundo libro.

Como outras moitas persoas da súa xeración, Luísa precisou rachar co universo provinciano do tardo franquismo no que fora educada. Tras un intenso proceso de iniciación, atopou os seus propios referentes. Encontrou á fin a súa música. A contorna cósmica na que vibraba en plenitude o seu ser. E ese lugar era súa cidade, A Coruña. En concreto, así titulou o libro derradeiro e, por unha terrible circunstancia biográfica -morreu unhas semanas antes da súa publicación-, definitivo.

“Cidade tatuada na pétrea pel do mar”, epíteto, tan sonoro, canto da tripulación. Porque na alta noite, cando acougan os ruídos dos seres humanos, na cidade segue a escoitarse un son profundo, o baixo continuo -sempre presente- do propio mar. En Vigo repite: “Berbés, Berbés!” Na Coruña di: “Orzán!”

A unidade esencial da música e a poesía (esa da que nunca nos falaron en facultade ningunha), velaí a gran proclama de Luísa Villalta. A dimensión que a converte nunha artista única. E, polo tanto, bastante incomprendida, mesmo polas súas propias compañeiras e compañeiros na arte dos versos.

Luísa moveu os marcos, abofé. Agora só cómpre -alén de gabanzas e celebracións- que saibamos escoitar a súa mensaxe revolucionaria. Medre a música! Medre a poesía! Medre a palabra de Luísa Villalta!

Suscríbete para seguir leyendo