Sons e palabras

Un dos trazos máis salientables da obra de Luísa Villalta no seu conxunto, tamén da súa poesía, é certamente a conexión que se establece nela entre a palabra e a música. E é que, en Luísa Villalta, antes que a palabra foi o son. A coruñesa iniciouse nas artes pola vía da música, e a súa formación como violinista sen dúbida favoreceu que nela aflorase un pensamento propio arredor do feito musical que, como substrato ou río subterráneo, se atopa na base de toda a súa produción literaria.

Os tres poemarios que deu ao prelo en solitario son obras indubidablemente musicais. Neles atopamos, por unha banda, numerosas referencias e reflexións vencelladas dun ou doutro xeito ao son e, pola outra, todo un campo léxico sonoro que singulariza se cadra aínda máis a súa linguaxe poética: acordos, campás, diapasóns, ecos, frautas, graus, harpas, liras, melismas, notas, pentagramas, ritmos, tambores, violoncellos, xilofones ou zarabandas son tan só algunhas desas palabras, algúns exemplos mínimos.

No marco do seu primeiro poemario (Música reservada, Ediciós do Castro, 1991), Villalta empregaba o sintagma “palabra melódica” para definir o seu modo de ver o quefacer poético. Ao principio, a palabra melódica da propia autora residía nun lugar arredado, unha sorte de mundo das ideas, e, a través de esquemas prefixados, deixábase ecoar en espazos ben delimitados e, en certa maneira, exclusivos.

Luísa Villalta, un estado de conciencia

A mediados dos anos noventa, porén, o interese da autora transcende a música de cámara. A partir da aparición do seu segundo poemario, Ruído (Espiral Maior, 1995), Villalta deixa de atender a ornamentos sonoros, como ela mesma os denomina, e pasa a situar o seu foco de atención no balbordo do mundo. Noutras palabras: a música que lle interesa agora á coruñesa non é aquela que pautadamente se interpreta entre catro paredes, senón aquela que se produce de xeito orgánico na rúa, a que resulta da vida e da interacción humana. A partir de mediados dos noventa, por tanto, a palabra melódica de Luísa Villalta abéirase en certa maneira á desharmonía, ao desconcerto, á fricción.

E ti, xa es do club do galego?

Así, na transición de Música reservada a Ruído dilúese a fronteira entre arte e vida. A autora non dubida en rexistrar no espazo do poema, que agora tamén é o espazo urbano, os sons cos que se vai cruzando no seu transitar: pasos que se apresuran, pasos que se encadean, pasos se afastan, pasos que deixan eco, pasos que veñen mais que non acaban de chegar ou pasos que inequivocamente se desvían. Nunha autopoética titulada “Poética da concreción”, ela mesma comunicaba do seguinte xeito esa vontade de transferencia: “Quixen, quero, transcreber o que vibra en min, o que escoito. O que é”.

A tradución do son en palabra acadará a súa máxima expresión no seu terceiro poemario, En concreto, galardoado co Premio de Poesía Espiral Maior no ano 2003 e publicado de xeito póstumo en 2004. Nesa obra, Luísa Villalta servirase do espazo do poema para rexistrar a paisaxe sonora da súa contorna máis inmediata, que non é outra que a cidade da Coruña. Así, abrir as páxinas deste libro supón escoitar, entre outros, as ondas a escachar sobre a cidade, os trens que chegan ou parten, a risa das riolas de gaivotas en Riazor ou mesmo “a voz dos ríos desecados en plena tempestade”.

Se ben é certo que na poesía de Luísa Villalta atopamos a identificación da voz poética co lugar que a autora habitaba (“O meu nome é o da Cidade Alta”, escribía nun dos poemas de En concreto), da súa creación poética tamén podemos deducir outra simbiose se cadra un chisco menos explícita: a que se dá entre a voz poética e o son. Ao tempo que é, Villalta soa, unha vibración que excede o individual para inscribirse nun suxeito colectivo: “SON, somos, seremos unha vibración convulsa, / certidume tremulante, aspereza, / torsións que fan de nós un timbre irrepetíbel, / sonido sinónimo de nós”.

Suscríbete para seguir leyendo