A educación é a arma máis poderosa

Abro a fiestra e tras os edificios creo ver o mar. Apoiado no peitoril, despois de ler tantas e tantas novas, pregúntome que se está a facer coa educación? Cara a onde se dirixe un ensino nas mans da extrema dereita en tantas e tantas Autonomías? Será que aos votantes desas opcións non lles importa a involución educativa e, polo tanto, social despois das loitas vividas por tantos de nós a prol dun ensino aberto, compartido, libre de ataduras, democrático e igualitario? Unha indignación tremenda encólleme o corazón ao comprobar que se fan cousas tan demenciais cunha naturalidade que dá medo.

“A educación é a arma máis poderosa que podes utilizar para cambiar o mundo”

E mentres imaxino o mar ao lonxe, vén á miña memoria un día en Santiago de Compostela cando, rematada a palestra, Manuel Bragado, sentado á miña beira, me amosa un marcapáxinas cunha mensaxe que me emociona e que me fai pensar. Contiña unha frase de Nelson Mandela que dicía: “A educación é a arma máis poderosa que podes utilizar para cambiar o mundo”. Sempre me seduciu a figura de Mandela. O seu talante, conciliador e paciente, é un exemplo de capacidade política, humana e ética, ademais de intelixente, para resolver conflitos a través do consenso e o diálogo. Estas palabras do líder sudafricano deberían telas moi presentes quen teñen nas súas mans as chaves dos proxectos educativos. A educación como arma, a poesía como arma, a música como arma son conceptos que nos permiten pensar. Non me gusta a palabra arma. Pero se a educación, a poesía e a música puidesen servir para eliminar actitudes nocivas para a convivencia e reavivar valores de liberdade, de respecto á diferenza, de solidariedade, de xustiza etc.estou disposto a empuñar esa arma sen ningún tipo de remorso.

O que a educación significa ben o saben estas forzas escuras que adoptan o feito educativo como apropiación dos seus intereses espurios, antidemocráticos e, así, conducirnos a ese caos, que tanto arelan; queren acabar coa liberdade do docente, dos plans máis progresistas e acalar as necesidades dese ensino integrador e actual, que moito detestan. Queren o control e o seu obxectivo é encher de mordazas todas e todos aqueles que cren no progreso, na coeducación e no desenvolvemento libre do alumnado por medios sans e diversos, afastados do adoutrinamento e baseados na paz e na harmonía. Medo me dan dende logo.

Mestras e mestres represaliados

Por iso, non podo menos que lembrarme -unha vez máis- do meu prezado e admirado Xesús R. Jares que tanto loitou dende o seu exemplo, dende as súas viaxes, dende as Xornadas e grupos que instaurou, dende os seus libros e os cursos que impartiu, coa idea de que a convivencia pacífica e democrática estivese presente nas aulas. Ese universo da Educación para a Paz, onde ficou? Por que desapareceron das escolas eses seminarios a prol das resolucións dos problemas e dos conflitos escolares dende o pacifismo? Demasiadas persoas e institucións son as culpables dese terreo baleiro nuns momentos de enorme conflitividade nos centros. Faltan referentes, faltan medios, falta un esforzo real para facer da educación algo máis que ditar unhas clases, explicar unhas materias demasiadas veces innecesarias ou impor unhas liñas branqueadas do que é prioritario nas aulas.

É necesario recuperar o diálogo que o ensino real e progresista demanda. Debemos facer titorías dinámicas, onde alumnado e profesorado “aprendan a discutir” e a cambiar ideas, co fin de inculcar na xente nova a necesidade de pensar. Precisamos de persoas con espírito crítico, que non se deixen enganar por mensaxes interesadas e nocivas. A falta de crítica razoada leva a moitos e moitas mozas a adoptar, con triste lixeireza e con banalidade, comportamentos trabucados que, por descoñecer feitos históricos, por exemplo, son auténticas aberracións sociais e políticas.

Cando volve setembro, asómome pola fiestra para falar co mar que non vexo. E dou en pensar o que acontece. Quero ser optimista, aínda que sen moita convicción. Porén, centro o meu discurso nos meus desexos. Aqueles que fun deixando con paciencia nas miñas clases contra vento e maré, malia a terrible incomprensión dos adultos (nunca na rapazada), porque rachaban os seus esquemas mentais e docentes. O mar cala e noto no seu silencio un esgotamento físico, porque está canso de escoitarme disparar contra moito do que se move na ensinanza cada setembro. E compréndoo. Pero, alguén me vai facer caso algunha vez? A pregunta queda no aire e permanece afogada con tanta labia interesada que move fichas superficiais para que nada cambie.

Si, eu creo na educación como arma, símil ou metáfora necesaria para facer máis respirable a atmosfera social que nos abafa. As verbas de Mandela lévanme a Miguel Hernández, nuns versos memorables: “Tristes armas / si no son las palabras. / Tristes, tristes”. Esas son as armas que me gustan.

Suscríbete para seguir leyendo