A grande desilusión

No seu libro As veladas de San Petersburgo, o teórico reaccionario Joseph de Maistre advírtenos de que “o que resulta realmente difícil de concibir non é a posibilidade de que aconteza unha guerra, senón a facilidade para que esta teña lugar agora mesmo”. Por conseguinte, poderíamos comezar este artigo preguntándonos até que punto pode unha obra cinematográfica sensibilizar o espectador do século XXI do abismo catastrófico que significaría semellante situación. E a resposta probabelmente non estaría moi lonxe da que no seu día deu o director Jean Renoir a un xornalista ao pouco de rematar a súa obra mestra A grande ilusión (1937). Na entrevista aseguraba con firmeza que o seu filme, considerado pola crítica especializada e polo público como un exemplo de antibelicismo, non serviría nunca para evitar que a humanidade voltase á conflagración. Dous anos despois, o 1 de setembro de 1939, Adolf Hitler anunciaba a súa invasión de Polonia.

Establecer o instante exacto en que xorde o xénero bélico como tal non é o obxecto deste escrito. A sétima arte nace en Francia, como todo mundo sabe, o 28 de decembro de 1895. Non obstante, a súa maduración levarase a cabo ao outro lado do Atlántico, nos Estados Unidos de América, onde (mentres en moitos lugares do planeta se dirimían conflitos grandes e pequenos) o seu potencial como arma de propaganda inédita e como negocio será aproveitado até límites nunca antes vistos. A maioría daqueles filmes feitos para un uso rápido (non moi diferentes dos que consumimos na actualidade) carecen de vocación artística e, en consecuencia, de calidade. Así as cousas, a primeira transformación da industria prodúcese cando estala a Grande Guerra en Europa e os máis importantes estudios estadounidenses, coñecidos polo nome de Majors, deciden someterse aos ditados do goberno do seu país: a administración Woodrow Wilson. A partir dese momento a guerra convértese nun novo produto para vender ao longo do planeta. De aí que as produtoras norteamericanas comecen a ficcionar sen interrupción a realidade dun mundo inmerso nas profundidades dunha contenda bárbara e sen sentido.

Porén, será a Segunda Guerra Mundial o conflito que máis produción fílmica xere. A partir dos anos corenta converterase no pretexto e decorado de multitude de producións co inconfundíbel carimbo americano. Non eran imprescindíbeis (They were Expendable) de John Ford, Air Force de Howard Hawks ou Destino Tokio (Destination Tokyo) de Delmer Daves constitúen algúns do exemplos máis salientábeis dese fecundo período que chega até os nosos días. En calquera caso, a partir dos felices -e contestatarios- anos sesenta, a difusión do relato oficial dos conflitos bélicos trasladarase definitivamente das salas de cinema ás pantallas dos televisores, entrando nos fogares e na conciencia das persoas. A pequena pantalla será a xanela aberta que mostrará as terríbeis consecuencias, entre outras moitas cousas, da barbarie do napalm en Vietnam, das mentireiras manipulacións para xustificar a invasión de Irak ou do xenocidio de Gaza.

Estamos nun momento en que as tensións xeopolíticas e militares entre as grandes e pequenas potencias crean o escenario perfecto para ampliar os límites da nosa imaxinación e pensar na posibilidade real dunha terceira guerra mundial. Durante un dos numerosos encontros que teñen lugar entre o capitán francés Boeldieu (Pierre Fresnay) e o oficial alemán von Rauffenstein (Erich von Stroheim) en A grande ilusión, o último pregunta ao primeiro: “Estimado Boeldieu, non sei quen gañará esta guerra, pero o seu final, sexa cal for o resultado, significará o fin dos Boeldieus e dos Rauffensteins. Non considera que é unha mágoa?”. Ao que o capitán francés responde de maneira serena: “Quizais”.

Suscríbete para seguir leyendo