Retranca entre viñetas

O de ser humorista gráfico non semella ser unha das profesións ás que un neno aspire a ser de maior nin nada para o que se estuda nunha escola, como se atoparon co mundo das viñetas de prensa?

– Gogue: Sempre tiven a idea de debuxar; no Grove traballaba cos meus pais nunha cafetería e nos tempos mortos do bar recordo que traíannos os cartóns de tabaco, eu abríaos e collía ese papel incrible para debuxar grupos musicais con guitarras eléctricas, xogadores de fútbol e outros deportistas. Aí empezou a miña febre polo debuxo, empecei a deixar o estudio de lado – sempre fun mal estudante – e a raíz de aí hasta hoxe. Sempre me gustou a caricatura, fun para Madrid a unha empresa de deseños de cocinas e cuartos de baño, pedín o traslado para a delegación de Vigo desa empresa, que era Moreira e Compañía, e fixen unha incursión en FARO DE VIGO, estaba Quesada en pleno apoxeo: presenteime ao presidente do consello de administración coa miña carpeta coas caricaturas. Antes diso teño que dicir que eu vía como algo dificilísimo entrar nun periódico a traballar, era como gañar a lotería, aínda que xa en Madrid tiña pensado en virme para aquí. No Faro ese día da visita, o presidente mandoume ao director, Armesto Faginas, que me dixo: “Machiño, pola tarde ves á redacción e te presentas a Fernando Gallego para que te poña a facer caricaturas de xogadores do Celta”. E así foi, empecei os fins de semana e logo xa me ampliaron á sección de nacional, facía caricaturas de Adolfo Suárez, que estaba na presidencia do goberno, de Felipe González, dos políticos desa época… Logo fichoume La Voz de Galicia, onde estiven dous anos, e despois entrei en El Correo Galego, onde traballei catro anos e cheguei a gañar o Premio Ortega y Gasset de periodismo ilustrando a serie de reportaxes sobre o tema do contrabando que firmaban Benito Leiro e Elisa Lois. Deixei o Correo por unhas circunstancias e aos meses chamoume Suso Portela, que era redactor xefe de FARO, para preguntarme si estaba libre e si me interesaba crear un personaxe para unha viñeta diaria para a sección de Arousa. E así naceu Floreano, o 9 de decembro do 89, nunha viñeta sobre o problema de pesca que había con Namibia.

– Luis Davila: O meu caso é parecido ao de Gogue. Desde neno me gustou debuxar e sempre estaba facendo as caricaturas dos compañeiros, era algo que levaba dentro. Gustábame moito o humor, era consumidor de películas, cómics e de todo o que me fixera rir. Así fun creando o meu espírito crítico e irónico e vendo a vida con esa perspectiva de sacarlle punta a todo. Facía as letras para a miña comparsa no Entroido de Bueu, colaboraba con xornais mensuais no Morrazo e tamén nalgún facsímile na miña época de estudante no Pablo Picasso de Coruña, onde cheguei despois de dar bandazos, de traballar nun banco dous anos e de debuxarlle as boletas de retirada de cartos ás señoriñas que viñan a primeiros de mes, ata que o director me dixo “Davila, isto non é operativo”, porque se me formaban colas; viron que non lle poñía moito interese e así decidín non renovar na banca e ir a estudar a A Coruña deseño gráfico e ilustración. Así encarrilei o meu futuro profesional, en principio vinculado ao deseño gráfico, primeiro en axencias de publicidade e despois en FARO, na sección de deseño e maquetación na que empecei facendo infografías e cando levaba un ano propuxéronme entrar a facer unha viñeta diaria na nova edición de Morrazo. Déronme un par de días para elixir o nome – ou creo que foi dun día para outro– e naceu O Bicheiro.

– Kiko da Silva: Cando tiña catro ou cinco anos botaban na tele un programa que se chamaba “Sabadabadá” no que un señor cun mostacho enorme, José Ramón Sánchez, facía uns debuxos marabillosos, cunha Mayra Gómez Kemp novísima, eu non sabía que iso era un oficio pero era o que quería facer. Dende entón xa non tiven case xoguetes, mareaba aos meus pais para que me conseguirán os materiais de debuxo, empecei a colorear con acuarelas líquidas, con plumillas. Non había internet, así que aprendía a base de coller libros nas bibliotecas e chaparmos; tiña claro que quería ser historietista, debuxante de cómics. O do humor gráfico foi consecuencia do azar porque con 17 anos gañei o premio Ourense de cómic, que agora e o Xuventude Crea, chamou a atención dos medios e dous xornalistas da Voz dixéronme que estaban buscando xente para o xornal, pasei pola redacción e empecei ese mesmo día. Eu estaba no instituto de Torrecedeira en Vigo, estudando bacharelato de artes, saía ás 8 da tarde, ía andando á delegación e alí falaba cos redactores e co director, escollíamos un tema e facía a viñeta. Ao principio era moi difícil porque con 17 anos no tiña nin idea de política,axudáronme moitísimo os compañeiros xornalistas. Empezar a traballar alí fixo que cambiase a miña visión do mundo e a madurez chegou antes, eu durante moitos anos era máis xoven que os becarios. Foi unha etapa moi chula porque aprendín moitísimo da vosa profesión, da dificultade que ten hoxe en día adicarse ao xornalismo, do sacrificado que é e do pouco valorado que está.

– Luis Davila: É que non hai escolas que te ensinen a ser humorista gráfico, danse as posibilidades en cada persoa e cada un enfoca o que quere contar nese espazo, nesa viñeta, nese lugar onde tratas de comprimir ao máximo posible. O poder que ten o humor gráfico é que das unha mensaxe moi rápida en pouco espazo.

– Este feito de non ter escolas fixo que tiveran que buscar os seus referentes?

– Kiko da Silva: Eu chupeime todos os Bruguera, Quino e loxicamente dende cativo seguía tanto as tiras de Quesada como as páxinas de cómic que facía Gogue.

– Gogue: Era unha páxina que se chamaba “Xoguetes dominicais”, era un resume do que pasaba toda a semana.

– Luis Davila: Toda esa bagaxe cultural que tes, as túas experiencias e o xeito como concibes o mundo vólcalo na viñeta, contas o que che pete, xa sexa dun xeito máis irónico, con gags de surrealismo ou con humor para facer rir.

– Kiko da Silva: Si que é certo que ler obras de artistas anteriores axúdate a entender que tipo de humor queres facer ti. Lembro que o único libro que roubei na miña vida foi un de Gaspariño, a Mafalda galega, de Xaquín Marín, que o saquei da biblioteca do colexio onde estaba porque eu era o bibliotecario, había goteiras e aquel libro que me encantaba ía a quedar fastidiado.

– Consideran a Castelao o pai do humorismo gráfico galego e a vostedes os seus herdeiros?

– Kiko da Silva: É matizable porque Castelao fixo humor gráfico galego bebendo de fontes non galegas. El viaxou moitísimo, coñecía un montón de revistas punteiras de Europa e Sudamérica e con esas maneiras de facer do estranxeiro empezou a traballar dende e para Galicia.

– Luis Davila: Esa estética de Castelao estaba moi de moda naqueles tempos; todos os ilustradores de prensa desa época debuxaban así, coa liña. É certo que os referentes son os que son. A min, por exemplo, influíume moitísimo ler todos os días na casa a Quesada, chegaba o meu pai coa prensa e eu o primeiro que ía era a ler a Quesada; en moito do que debuxo agora está presente aquel Quesada que lin.

– Kiko da Silva: Quesada é un destes humoristas que traspasan o humor gráfico á realidade. Había frases que dicía a xente que eran das súas tiras. Aí está a maxia desta profesión: cando chegas a popularizar tanto algo que fas.

– Luis Davila: Eran outros tempos. Agora estamos saturados de imaxes. Entón eran auténticos ídolos os debuxantes de prensa.

– Como é o proceso de creación das personaxes da súas viñetas e que tentan transmitir con eles?

– Gogue: Para min foi un reto moi grande cando me propuxeron crear un personaxe. Non sabía si ía a funciona ou non. Creo que funcionou a base de saír tódolos días en prensa. A miña idea era coller o nome dun personaxe moi coñecido no Grove, que era Floreano, o barrendeiro municipal, e despois a imaxe da boina, a americana negra gastada e o pantalón negro era do meu avó, fi un homenaxe a el. De feito a estatua de Floreano que está no Grove moita xente cre que era meu avó porque por detrás e como el. Logo de Floreano viñeron Monchiña e o cura don Ramón.

– Kiko da Silva: A min faime moita gracia que nas túas tiras Floreano, Monchiña e os demais personaxes, viven dentro do xornal, porque normalmente nas tiras que facemos os demais os personaxes están dentro dun lugar, pero o teu é unha fiestra dentro do xornal.

– Gogue: A idea foi esa. Agora estou cun proxecto de animar as viñetas e facer unha serie con gags curtos.

– Kiko da Silva: Cando coñecín a Gogue xa estaba coa teima de facer unha animación da historia do mundo con Floreano. Ë facer iso naquela época que non había Píxar, foi unha barbaridade de traballo.

– Luis Davila:No meu caso non hai un único personaxe. Hai unha muller que sae moitas veces e lle chaman de diferentes formas: Dora, Ajripina, Lurditas ou Merceditas. A miña idea era retratar aos meus veciños, á xente que me rodea. Os personaxes que saen nas miñas viñetas tratan de retratar a Galicia como eu a vexo. Foron aparecendo esas mulleres do rural que logo conformaron a identidade de Dora a desbrozadora, que foi unha revisión dunha serie infantil que me tocou ver sendo pai recente, “Dora la exploradora”; así que bauticei a unha desas mulleres, e cando fun aos teatros con Carlos Blanco a levamos e a presentábamos en cada función. Agora ultimamente sigo debuxando mulleres, pero non incido nese personaxe. Eu non son como Gogue, máis que un personaxe creei un micromundo, un elenco de personaxes que teñen unha estética moi parecida.

– Gogue: Cando tes un personaxe como Floreano parece que xa non e teu. É como os fillos, que chega un momenton en que se van da casa e xa non dependen de ti.

– Kiko da Silva: Igual é porque os coñezo aos dous persoalmente, pero cando vexo as vosas tiras, vexo a zona do Grove debuxada por Gogue , e “O Morraso” por Luis. E non so a estética, senón tamén a maneira de falar, de facer humor dos paisanos, creo que captáchedes a esencia dos lugares de onde vides.

– Luis Davila: Partindo desa base, trato de facela o máis universal, que ese pequeno imaxinario de personaxes consigan contar cousas que non sexan solo locais.

– Kiko da Silva: A min o que me interesa do humor é a noticia, máis que o personaxe. Nesta etapa de A Silveira tento facer humor con carácter de actualidade, e ao mesmo tempo cousas sociais máis atemporais, dende un punto de vista non habitual en prensa: cun debuxo máis traballado, máis realista, quizais, bebendo un pouco do que facía Castelao pero á inversa, el facíao de maneira sintética e eu de maneira totalmente pictórica. Dábame a sensación de que moitas veces cando se fai humor do día faise cun debuxo moi rápido, moi deslavazado, e eu quería demostrar que se pode facer outro tipo de traballo máis coidado, mais pictórico. Xogo cunha vantaxe, son moi rápido co debuxo, en Belas Artes formeime en pintura, eu primeiro pinto o debuxo e logo o perfilo, non o fago dixitalmente senón en papel porque son máis rápido co analóxico. Logo escaneo o orixinal e o mando para o xornal en dous formatos: un para o papel impreso e outro para a web.

– Como afectan internet e as redes sociais a súa maneira de traballar?

– Kiko da Silva: As noticias xa non duran un carallo, soamente horas e moitas veces á hora de facer o noso traballo písannos. Iso fixo que os humoristas gráficos profesionais desbotáramos as primeiras ideas, sabes que esas son as que primeiro van a estar nas redes e tes que buscar unha volta de torca.

– Luis Davila: Hai cincuenta mil ideas boísimas e chistes que se te ocorren e aparecen memes, moitas veces adiántanseche por onde ías a tirar ti, é moi complicado.

– Danlle as redes máis repercusión e visibilidade ao seu traballo?

– Luis Davila: No meu caso si. Eu tíveno claro desde principios dos 2000 e xa empecei a abrir redes sociais, fixen un blog que mantiña activo cada día coa nova viñeta. Compañeiros da profesión dicíanme que estaba dando gratis o produto e facendo que circulara sen o meu control, moitos foron reacios a entrar a compartir o seu traballo nas redes. Sen embargo eu pensaba que ía conseguir darlle máis difusión fora do ámbito do Faro, do sur de Galicia. E así foi, empezáronme a chegar respostas do norte de Galicia e de xente emigrada por todo o mundo.

– Kiko da Silva: Hoxe en día o humor gráfico sen redes sociais non ten sentido. Calquera artista fai algo para que o poida disfrutar cantas máis persoas mellor, o que queres e emocionar á xente, facelos pensar, facelos rir,... A problemática de todo isto é o equilibrio, non é que o des gratis, dalo despois de telo amortizado, e tamén é unha maneira de facer que a xente que no te coñece vaia a buscarte ao xornal.

– Supoño que hai días en que é máis difícil verlle a gracia ou sacarlle punta ás cousas. Teñen medo ao folio en branco?

–  Kiko da Silva: Eu creo que isto é como facer ximnasia, en canto acostumas ao cerebro a facelo tódolos días sae só. Na etapa que non traballei como humorista gráfico para prensa diaria – facía humor gráfico para El Jueves, en outros tempos, durante case catro anos – seguía lendo todos os días tódolos periódicos e, aínda que supera que non o necesitaba porque non tiña que facer unha viñeta, a miña cabeza acababa facendo chistes.

– Luis Davila: Aínda que non debuxes, ti concibes a vida desa maneira. Eu, por exemplo, no meu grupo de amigos a broma está aí, falar de actualidade bromeando xa o levas dentro. E logo se tes a posibilidade de contalo debuxando, facendo unha fotomontaxe ou calquera tipo de historia coa que te poidas expresar pois moi ben, pero esa maneira de ver o día a día vai dentro de nós.

– Teñen liberdade para escoller os temas sobre os que facer as súas viñetas ou algunha vez sentíronse dirixidos?

– Kiko da Silva: Eu no anterior grupo para o que traballei vivíao tódolos días, por iso o deixei. Os últimos anos era unha tortura, dicíanme “hoxe non toca” e había unha serie de cousas que non podías facer porque no xornal non saían publicadas, e iso para o humorista gráfico e a morte. Non quería facer ilustración de noticias, que é outra cousa, o humor gráfico é opinión, e a opinión a asina a persoa que opina, ten que ser a túa opinión, non a do xornal nin a do director ou o redactor de turno.

– Luis Davila: Eu tiven de todo: viñetas que non pasaron porque non lle apetecía que pasaran a quen fora, viñetas nas que me dicían “debuxa isto de tal maneira”, con pelos e sinais, pero sabía que iso non ía a durar por varias razóns, entre elas que non facía a mesma gracia, tiñan máis tirón as que facía eu que dúas ou tres ideas que tiveran nos despachos.

– Gogue: Creo que cando debuxamos algunhas viñetas con certa temática hai xente que o entende polo lado que non é

– As viñetas son unha das seccións que a xente busca a diario nos xornais. Séntense líderes de opinión?

– Luis Davila: Míranse pola versatilidade que ten o medio, é unha mensaxe directa e rápida que che fai reflexionar, botar unha gargallada ou chorar, dáche unha sensación moi rápida, por iso funciona tan ben na prensa e tamén nas redes sociais.

 – Kiko da Silva: Depende do tipo de humor que fagas, hai xente que busca directamente a viñeta de Luis porque quere desconectar, rir ou ver “que di Luis disto”. Supoño que o que lee a Gogue está buscando seguir as peripecias de Floreano. Eu o que noto é unha polarización que non vira na miña vida, sobre todo nas redes sociais. Teño xente que cando saco a viñeta encántalle e teño ameazas de morte, envío de fotos de pistolas e de balas de señores de Vox de A Coruña, e iso por facer unha viñeta humorística. Non me pasara nunca en todos os anos que levo facendo viñetas, o máis que me pasou fora unha vez que ilustrara unha noticia xudicial e o tipo que perdera o xuizo veume a ofrecer unhas hostias. Curiosamente non se dirixiu á persoa que escribiu o artigo, que dito con toda a seriedade do que supón, foi o xornalista que foi apuñalado polo tipo que agrediu a Rajoy. Creo que algo está pasando na nosa profesión, que están sucedendo cousas impensables hai vinte ou trinta anos. Creo que é culpa de como se está facendo política hoxe en día, a política perdeu as formas e o respecto ao opoñente, é como un Barça-Madrid, pero non de xogadores senón de forofos radicais.

– Hoxe en día hai aplicacións de Intelixencia Artificial que che sirven ao instante historias gráficas e contos do que lle idas. Pensan que é unha ameaza para o seu traballo ?

– Kiko da Silva: A min non me fastidiará porque eu traballo a man e aí é moi difícil que a IA che faga sombra. Precisamente o cómic será o último que poida facer unha IA porque a súa narrativa non está no que ves, senón xusto na elipse, e facer iso e moi humano, decidir que por nunha viñeta é moi fácil, pero o que non pos e vai adiviñar o lector? . O que me preocupa de isto e que as IA están feitas por empresas que están incumprindo a lei. Rouban a todo o mundo, aos xornalistas, aos escritores, a todo tipo de actores. Alimentan as IA con cousas que teñen dereitos de autor e logo din que é demasiado tarde para poñerlle freo, pois que a desprogramen e volvan a empezar de cero, poñendo pasta ou leis sobre a mesa.

– Luis Davila: A min o que me asusta e que hai tres anos non éramos conscientes de que a IA estivera facendo o que agora sabemos que esta facendo, nin por asomo o imaxinábamos. No gremio si sabemos que a IA non crea, pero o consumidor non o sabe. Aos clientes estanlle colando cantidade de imaxes que para nós salta a vista que está feita por unha IA. Aínda que no mundo do humorismo gráfico creo que será complicado que sexan capaces de facer humor, creo que aínda podemos estar tranquilos.

Suscríbete para seguir leyendo