Tras casi cinco años en el Centro de Astrofísica y Gravitación (CENTRA) del Instituto Superior Técnico de Lisboa (IST), está a punto de dar un salto a través de la Península y en su carrera investigadora para incorporarse a otro grupo puntero en Baleares. Isabel Suárez Fernández (A Coruña, 1994) empezará en octubre una estancia postdoctoral en el grupo liderado por Alicia Sintes y Sascha Husa, el único de España que participó en las tres detecciones de ondas gravitacionales y cuyo trabajo, entre otras distinciones, les hizo merecedores de un Premio Princesa de Asturias en 2017.
“O grupo de Lisboa é un dos mellores de Europa e no ámbito internacional no campo da gravitación. Foi moi esixente traballar con expertos de moi alto nivel, pero aprendín moito. E agora esa experiencia abriume a porta para traballar nas Baleares, onde tamén fan investigación moi punteira”, celebra Isabel, a la que le gustaría implicarse en las colaboraciones de sus nuevos jefes con LIGO y Virgo, los “cazadores” de ondas gravitacionales ubicados en EE UU e Italia.
Su tesis en el equipo GRIT de Lisboa se centró en fenómenos críticos en colapso gravitacional: “Cando poñemos agua a ferver e pasa do estado líquido ao gaseoso prodúcese unha transición de fase. Tamén existen no contexto da gravitación cando pasamos de non ter un buraco negro no espazo-tempo a telo. E moi perto da formación dese buraco acontecen os fenómenos críticos. Son moi interesantes, pero a característica que máis me gusta é que o espazo-tempo nese punto vólvese fractal, fai unha autosimetría discreta”.
Sus estudios se enmarcan en el área de la relatividad numérica y la física teórica. “Collemos as ecuacións de Einstein e tratamos de resolvelas mediante simulacións computacionais. Moitas xa non teñen solución analítica. O lapis e o papel quedaron un pouco anticuados. E nesas simulacións estudaba como se comportaba o espazo-tempo, a deformación da curvatura e incluso como se movían as ondas gravitacionais”, añade sobre su trabajo doctoral.
El IST de Lisba es uno de los centros más importantes del mundo en ingeniería y los investigadores del CENTRA abordan, entre otros temas, la física de los agujeros negros, las ondas gravitacionales, el Big Bang o la materia oscura. Ella se incorporó a su plantilla, mayoritariamente integrada por europeos y japoneses, gracias a una beca de la Fundación para la Ciencia y la Tecnología de Portugal.
Isabel, que forma parte del colectivo InvestiGal (Rede Galega pola Investigación), destaca que el país vecino invierte más en becas que España, aunque pone el foco en la inseguridad generalizada: “Nos países da Europa do sur é unha carreira moi, moi precaria e inestable. Hai moitísima xente boa que o deixa porque non está disposta a facer tantos sacrificios. As condicións do doutoramento son bastante abusivas. Non se pagan horas extra nin fins de semana e non sabemos o que son as vacacións. Utilizan a táctica de que estamos en formación, pero estamos traballando e producindo. En España loitouse moito desde asociacións como InvestiGal e conseguiuse o dereito ao paro, pero aínda queda moito”.
Tampoco es fácil regresar tras formarse en el extranjero. “A investigación conleva implícitamente emigrar. Marchas cun billete de ida, pero non sabes se poderás voltar. É unha mágoa porque hai un talento brutal fóra, pero non existen oportunidades ou ofrécense en etapas posteriores da carreira e son moi competitivas”.
Isabel también pone sobre la mesa la atención a la salud mental: “O 60% dos estudantes de doutoramento teñen un cadro de depresión severa ou moi severa ou de ansiedade grave ou moi grave. A porcentaxe na poboación xeral é do 6%. A ciencia é un entorno moi competitivo, a tecnoloxía incrementou a productivivade moitísimo, e a esixencia pasa factura”.
Y a todos estos obstáculos se suma el hecho de ser mujer. Su madre ya fue una de las primeras alumnas “pioneiras” en la Facultad de Matemáticas de Santiago y ella ha participado en charlas divulgativas en colegios e institutos para contribuir a mitigar una brecha que perdura. “Durante ano e medio fun a única muller no grupo de Lisboa, agora contan con dúas estudantes, pero segue sen haber investigadoras nos postos de arriba. Cando decidín estudar a miña carreira, ser científica e facer o mesmo que os meus compañeiros nunca pensei que ser investigadora é tamén ser unha loitadora. Tes que abrirte camiño e ser brava e demostrar o dobre que eles. Nas ciencias non queda outra”, asegura.
Por eso le atrae mucho incorporarse a un grupo dirigido por una mujer. “Xa no proceso de selección se nota. É un trato totalmente diferente. Asistín a un congreso en Valencia organizado por Alicia Sintes no que había unha zona para deixar aos fillos. É algo moi básico, pero ser nai e investigadora é moi difícil. Hai estudos que demostran que ter fillos, no caso dos homes, non afecta absolutamente en nada á súa traxectoria profesional. Pero para moitas, acabou”, lamenta.
"Primeiro hai que entender como funcionan as cousas e logo buscar aplicacións. É como se lle preguntasen a Marie Curie para que servía a radiación. Pois hoxe cura o cancro e moitísimas cousas máis"
Durante su estancia en la capital lusa, Isabel convivía en su barrio con más de 90 nacionalidades: “Foi moi interesante. Lisboa é unha metrópole, con moita mestura. Por iso non atopei moitas similitudes culturais con Galicia, aínda que nun mes xa falaba portugués co meu sotaque como din eles”.
También fue parte de la Orquesta Sinfónica Juvenil de Lisboa como violonchelista: “Hai unha conexión bastante curiosa entre ciencia e arte. Coñezo a moitísima xente en física que estudou música ou pinta ou practica algunha outra disciplina. A música non deixa de ser moita matemática”.
Pero tras la pandemia cambió los escenarios por las acrobacias aéreas en la escuela de circo Chapitô. “Curiosamente, o profesor é doutor en Bioloxía. Tamén empecei a facer escalada hai un par de anos. Son una desas persoas que non consigen parar”, comenta divertida.
Isabel confía en poder seguir practicando ambas aficiones en Baleares, pero sí le preocupa mucho la situación del alquiler en Mallorca: “É imposible atopar unha casa. Hai moi pouca oferta e todo é carísmo”.
Aunque la serie The Big Bang Theory despertó el interés por la carrera – “Todo o mundo quería ser Sheldon Cooper e a nota en Santiago aumentou tanto que había problemas para entrar”–, sigue siendo complicado explicar la importancia de la física teórica.
“Non vou mudar a vida de ninguén mañá nin pasado mañá, pero quen sabe de aquí a douscentos ou cincocentos anos”, comenta Isabel. ”Primeiro hai que entender como funcionan as cousas e despois, alguén lle buscará unha aplicación. É como se lle preguntasen a Marie Curie para que servía a radiación. Pois hoxe serve para curar o cancro e moitísimas cousas máis. Aínda estamos moi lonxe de buscar unha aplicación aos estudos sobre espazo-tempo e buracos negros, pero iso non significa que non a teña no futuro. O GPS non podería funcionar sen a teoría da relatividade e moita xente dicía que non existían as ondas gravitacionais. Pero detectáronse. Para que servirán no futuro? Pois xa veremos”.
