“Se se quere entender a Ferrín, hai que ler a Pondal”

Sorprendentemente publicado por primeira vez en 2005, oitenta e oito anos despois da morte de Eduardo Pondal, Os Eoas conforma o gran proxecto épico concebido polo autor da letra do Himno de Galicia (“Queixume dos pinos”), unha figura fundamental da historia da literatura de noso. Así o considera Xosé Ramón Pena quen, o vindeiro mércores, 8 de maio, presentará a nova edición desta obra, da que o propio Pena se fixo cargo na súa integridadade, no MARCO de Vigo, en acto organizado polo Club FARO.

–De seguro que Os Eoas é unha obra máis “opinada” que lida pero, por que é tan importante?

–Pois, deixando de lado o valor estrictamente literario do texto, que gustará máis ou menos, depende a quen, trátase dunha obra que é fundamental para entender como se intentou organizar a literatura galega moderna. Pondal declara no seu frontispicio que “este trabajo poético lo escribí únicamente con el objeto de demostrar que nuestro antiguo cuanto ilustre verbo gallego es no solo capaz de los más muelles y blandos acentos, sino también de los más arduos y arriscados (sic) y propios de mayores empeños”. Velaí a clave. Evidentemente, a épica non é un xénero que se cultive na actualidade, pero no momento en que Pondal inicia Os Eoas, considérase ainda que os épicos son textos fundacionais da literatura, de tal xeito que toda as historias de Europa e Hispanomáerica no século XIX necesitan crear unha épica nacional. Polo tanto, Pondal e os que estaban arredor del crían que a elaboración desta obra, que parte dun grande tema como foi o Descubremento de América, daría lugar á definitiva consolidación da literatura galega entre as literaturas do mundo

–Otra cousa é que o conseguira.

–Claro, porque Pondal, malia que si é verdade que rematou a obra, non a publicou en vida. Pero, reitero, a idea era facer unha epopea nacional.

–Porén, Vde. é dos que consideran que o feito de publicala, o cal se fixo por primeira vez en 2005, resultaba imprescindible.

–Por suposto. É máis: eu sosteño que para entender a Pondal hai que ler Os Eoas, porque neles reside a condensación de todo o pensamento literario, lingüístico e ideolóxico do poeta. Se consideramos que Pondal segue a ser unha figura fundamental na historia das letras galegas, que eu creo que si, lélo é imprescindible, e sobre todo se logo queres entender as poéticas de Ramón Cabanillas, de Uxío Novoneyra…e mesmo de Xosé Luís Méndez Ferrín! Porque Pondal é a estirpe, a raza, a mitificación da Terra, o intento de escribir nunha lingua de ouro… ao cabo, o proceso de construcción nacional, sempre e cando entendamos que ese nacionalismo non significa en ningún caso unha ruptura da unidade Peninsular, senón precisamente todo o contrario. Pondal non é separatista, é iberista, e polo tanto, por principio, non pode ser nacionalista tal e como se entende hoxendía a idea de “ser nacionalista”. E isto é basico para entender a Pondal, e que haixa xente que coincida ou non con este plantexamento pois…eu ahí non me meto.

Opinión Os Camiños da VidaXosé Luis Méndez Ferrín

Outra vez “Os Eoas”

–Haberá que recordar que Pondal escribiu toda a súa obra no contexto histórico do rexionalismo.

–Iso forma parte das razóns polas cales non conseguiu publicalo en vida…

–Algo que tamén nos explicará vostede, supoño.

–Si, pero vaiamos por partes. Na letra do Himno de Galicia, lemos o de “nación de Breogán”. E é verdade que el utilizou varias veces a palabra nación, mais tamén a de rexión, pero como sinónimos unha da outra. E non se trata dunha contradición. Pondal era un home de ideoloxía liberal progresista, e as ideas do liberal-progresismo español ao longo do século XIX coinciden coas do rexionalismo, de xeito que os conflictos sobre a historia Peninsular non se producen nesa época, daquela non existía ese enfrotamento nin esa dicotomía Galicia/España porque o que pensan os Pondal, Murguía, Curros Enríquez, etc…é que o que hai que facer é rexenerar España; eles consideraban que a decadencia de España debíase á influencia árabe “indolente e vaga” que “nos levou á ruína”, e que quenes nos podían salvar eran os celtas, os arios….Non é que pensaran o mesmo que Hitler, no que acreditaban era en que esas forzas representaban a nosa salvación. Nesa liña, quen lea a Pondal verá que non só non hai contradición con España, senón que el considérase un “patriota español” (como Murguía, como Curros…). De maneira que considerar a Pondal, ao xeito do que se entende hoxendía como un nacionalista galego, é un disparate, non hai ningún texto seu que o xustifique. Neste senso, Os Eoas é Pondal puro, e cando Pondal di España pódese interpretar Iberia, e cando pide liberar a Galicia, di tamén que hai que liberar a Lusitania…En resumo: que hai que liberar ao país (España/Iberia) das cadeas do oscurantismo e a decadencia e que, se acaso, Galicia ten unha misión histórica que é a de unir as forzas de España e Portugal.

"Pondal é a estirpe, a raza, a mitificación da Terra, o intento de escribir nunha 'lingua de ouro'…"

–Sábese que entre 1913 e 1914 o poeta rematou a versión derradeira do texto, e que xa estaba preparada para ser levada ao prelo en Madrid. Por que non o levou a efecto?

–En primeiro lugar, porque daquela estaba xa bastante vello e débil como para poder agantar unha viaxe Madrid, que daquela non era facer unha viaxe precisamente cómoda…nin curta.

–E despois da súa morte?

–Morto Pondal, acontecen tres cousas. A primeira, que para mín é a definitiva, é a do asunto do “Colón galego”. No seu texto, Pondal fai a Colón galego, asumindo as teses de Celso García de la Riega. Pero resultou que dous meses despois da morte de Pondal reuníuse a Real Academia Galega para tocar o tema da galeguidade de Colón, e o informe de Eladio Oviedo y Arce non só se mostra en contra da galeguidade do Descubridor, senón que desacredita totalmente a García de la Riega, a quen definira xa en 1917 como “un arribista de la ciencia histórica”. E por se iso non bastase, en 1928 a Real Academia de la Historia de España amosa a súa oposición radical á tese do Colón galego. Claro, se ún se pon na pel dos dirixentes da RAG naquela época, non é estrano que se pensasen alomenos dúas veces se editar Os Eoas: e non o fixeron porque, literalmente, tiñan medo de facer o ridículo.

El Colón gallego cumple 125 años

–E como se explica entón que na súa versión definitiva, Pondal mantivese a versión do Colón galego?

– Pondal estivo corrixindo continuamente o texto porque, para empezar, para facer épica tes que cantar unha grande xesta, ter uns herois reais…e el non os daba atopado na historia de Galicia. Así que ao único ao que podía recurrir era ao Descubremento de América, mais, claro, ese era un grande acontemento, pero español, non galego….Pondal coñecía a tese de García de la Riega, pero non lle acababa de cadrar. Pero ¡ollo! en 1912, a intervención dun persoeiro hoxe esquecido, pero que naquela época tiña moitísimo predicamento na emigración galega en Cuba, Constantino Horta, orixinario de Pontedeume, publicou un libro titulado “La verdadera patria de Cristóbal Colon”, no que seguía ao pé da letra a tese de De la Riega pero cunha avantaxe: que Horta, a diferencia de De la Riega, era un galleguista ortodoxo, un rexionalista radical, que ata se achegaba ao nacionalismo. Este home fíxolle chegar o seu libro a Pondal e convenceuno, e con ese convencemento escribiu a versión definitiva de Os Eoas.

–Antes citaba Vde. tres motivos polos que Pondal non conseguíu publicar Os Eoas en vida, nin pouco despois da súa morte. Fáltanme dous.

–O segundo ten que ver con que, coa creación das Irmandades da Fala, xa cambiara a visión do chamémoslle pre-galeguismo, e niso estivo implicado Vicente Risco, quen escribiu que non era aconsellable publicar máis obras de Pondal, xa que se se facía podía facerlle dano a “Queixume dos pinos”. E ademáis, di Risco que “ainda que fosen mellores, endexamais terían a significación grandiosa que ten a letra do Himno. Isto é, que ainda que Os Eoas fose unha grande obra, nela España, e non Galicia, é a protagonista. Ou sexa que, ideolóxicamente, xa é un texto que non lles interesa.

–¿E o terceiro motivo?

–Porque houbo un cambio claro dende o punto de vista estético. Bouza Brey, que coñecía perfectamente o texto de Os Eoas, opinaba, na Revista Nós, que “a gloria de Pondal non gañará ningun beneficio” coa publicación do tal poemario.

– Vde. foi alumno de Carvalho Calero, autor da primeira Historia da Literatura Galega Contemporánea. Que lle decía Carvalho Calero de Os Eoas?

– Que en realidade cáseque ninguén sabía que era Os Eoas e que, ademáis, os que estaban en contra tiñan a Pondal por un “fantasmón literario”.

Os Eoas

Autor: Eduardo Pondal (Xosé Ramón Pena, ed.)

Editorial: Galaxia

Nº de páxinas: 210

PVP.: 19,50 €

–Vde. participou, con Manuel Forcadela e Manuel Ferreiro, na edición de Os Eoas de 2005. Que novidades imos atopar nesta edición con especto a aquela?

–A edición de 2005 consta de dous volumes, e o primeiro, que correu a cargo Manuel Ferreiro, é de carácter filolóxico, non apto para todos os públicos. O segundo volume fixémolo Manuel Forcadela e mais eu, pero xa daquela decateime que facía falta unha edición seria e rigurosa pero que fose moito máis manexable e mais asimilable polo lector común. E iso puiden plasmalo, por fin, nesta edición de Galaxia.

–Houbo algún descubremento más transcurridos este anos?

–Máis que datos, ocorreume que lendo textos de Risco e Bouza Brey, corrroborei o que daquela eran só intuicións.

Suscríbete para seguir leyendo