Abro a fiestra e entra un recendo a aire limpo. Teño nas mans un libro magnífico, Douche a miña palabra, de Fran Alonso. Nel o autor dialoga cun lector ou lectora imaxinario e explícalle o que significa ser escritor, como se chega a selo e as duras pelexas que os escritores temos coas palabras. E penso, coma el, que os autores/as que escribimos en galego, cando nos afastan da literatura, damos de fociños coa realidade, esa realidade difícil que nos lembra a complexidade de desenvolver a vida en galego. E velaquí unhas palabras do autor do libro que me parecen necesarias. Tras recordar que non hai linguas mellores nin peores, Fran Alonso, afirma que “unha lingua é coma unha especie de espello, porque as palabras que a forman fixémolas nós e os nosos devanceiros, moi devagar, ao longo dos séculos, case sen decatarnos”. E lembra ao lectorado que “o galego ao nacer foi unha lingua de reis e de trobadores, pero logo sacáronlle a roupa e pasou moito tempo desprotexida”.
Estas magníficas reflexións leváronme a recuperar o pregón que lin o Día das Letras Galegas na Estrada. Foi unha defensa da nosa lingua sen fisuras e vou reflectir aquí algunhas das súas partes, porque hai demasiadas desculpas estúpidas para non falalo.
Eu cheguei á lingua galega, á miña lingua, pola vía emocional. Eu, que fun educado en castelán e en contra do galego, decateime un día de que me roubaran unha parte de min. Si, esa parte desprezada, agochada, minimizada, atacada por moitas frontes. Sentinme desposuído dunha boa parte da miña esencia como galego.
Roubar a lingua de seu é un ataque directo á cultura, ao espírito, aos latexos do corazón, á respiración limpa, á alma do ser humano. É esnaquizar os seus soños e privalos dun ben común que é moito máis que palabras. É arrincar boa parte daquilo que o emociona intensamente e que o configura como parte dun pobo, dunha comunidade viva.
Cando descubrín a realidade desta manobra vil, sentinme ferido, pero non derrotado. Sentinme decepcionado pero endexamais vencido. E repúxenme do golpe, erguendo a voz da xustiza social e do amor á terra, a través dun idioma desprestixiado. Logo entendín que era o idioma dos labregos e labregas, dos mariñeiros, dos poetas, das narradoras e narradores, dos obreiros. Ateigueime del. E daquela dixen Castelao, dixen Rosalía, dixen Celso Emilio, Curros, Pondal; dixen Fole, dixen Irmandades da Fala, Manuel María, Xohana Torres e, como non!, dixen, María Victoria Moreno e, xa que logo, digo Xela Arias.
Dende ese intre empreguei e escribín “loita”, “piñeiro”, “afouteza”, “dignidade”, “liberdade”, “ferro”,“agarimo”… Empreguei, “ondas”, “lóstregos”, “chorima”, “carballo”, “maruxía”, “arume”, “lueiro”, “brétema”, “ardentía” e tantas outras.
E dende aquela respirei en galego, sentín en galego, escribín en galego, amei en galego, chorei e biquei en galego. En definitiva, vivín en galego, dende os sentimentos máis fondos.
Non foi doado, por outra banda. Os atrancos para normalizar a lingua galega eran – e seguen a ser – notables. Non está normalizado na xustiza nin resulta útil para acceder a un traballo. E que dicir do ensino, onde non se cumpren, demasiadas veces, as directrices de normalización lingüística que marca a lei. O galego, malia o esforzo de tantos e tantas, segue a ser un idioma minusvalorado, sen o prestixio social que merece. Segue a haber mentiras e desconsideración arredor do seu uso.
Conscientes diso, temos que estar orgullosos de falalo e de ampliar o seu eco dende o agarimo e da convicción para mantelo vivo e espallado. Ser coherentes. Contaxialo. Crear, dende o noso espazo, un ambiente favorable ao galego baseado, non na confrontación, senón tomando conciencia, dende o afecto, de que a lingua galega a podemos (ou se pode e debe) utilizar para calquera función e non desfalecer na firme vontade de crear actitudes positivas cara ao uso do noso idioma. É un dereito, unha necesidade, un compromiso e unha satisfacción. Un debe sentirse orgulloso daquilo que o axuda a ser persoa, fuxir do terrible utilitarismo arredor das linguas e escarvar no que de identitario conteñen. Non son só palabras, son sinais que nos fan máis ricos e abertos. Temos que abrigalo para que non pase frío.
E como dicía Castelao “o cultivo e diñificación da lingua corresponde a un grado superior de conciencia política e social”. Nese territorio está o futuro do noso idioma: no político (con leis que o favorezan ante discriminacións palpables) e no social, co convencemento da función socio-cultural que todo idioma conleva.
Lembro un poema de Celso Emilio que asumo na súa totalidade e que comeza así: “Língoa proletaria do meu pobo/ eu fáloa porque sí, porque me gosta,/ porque me peta e quero e dame a gaña…”
E eu, prezados lectores e lectoras, tamén a falo, porque si, porque me dá a gana e porque, dende o amor, enche o meu espírito de emoción e dese sentido común que non quero perder.
