“A día de hoxe máis que a felicidade o que se busca é a intensidade”

A Semana Galega de Filosofía despide hoxe a súa 40 edición, adicada a reflexionar sobre o tempo. Entre os ponentes desta xornada final, o profesor de filosofía e psicólogo Francisco Conde, que participará na sesión de mañá (as de contido máis puramente filosófico) para falar destes tempos que vivimos, reducidos a “intensidades, emocións e experiencias presentes”, explica, acompañadas dun horizonte de futuro incerto.

–Que mensaxe quere trasladar aos participantes na Semana Galega de Filosofía?

–Como este ano a Semana é sobre a cuestión do tempo e eu teño doble vida intelectual (sorrí), por unha parte son profesor de filosofía e por outra psicólogo e psicanalista, parecíame interesante abordar o problema desde eses dous campos e facer un contraste entre a visión do tempo, e sobre todo da historia, dun filósofo marxista como Walter Benjamin e a lectura que fai a psicoanálise do presentismo da contemporaneidade.

–Como é hoxe a concepción do tempo no capitalismo contemporáneo?

–Habería moitas maneiras de abordalo, eu intento facer unha lectura desde este hiperdiagnóstico do trastorno por déficit de atención e hiperactividade (TDAH), que vexo como unha especie de encapsulamento dos suxeitos na dimensión presente, a perda de calquera expectativa de futuro, e incluso a negativa da memoria, do pasado, da propia historia tanto a nivel colectivo coma individual.

–Como sociedade psicolóxicamente como estamos?

–Realmente a psicoloxía sempre remite a algo individual, pero pódense ver certos trazos colectivos dunha época social de hiperexcitación, incitación á compulsión de ter que experimentar todo, dun cada vez máis, un empuxe a ter que ter máis experiencias, máis intensas cada vez, prácticas de risco en moitas ocasións e dunha maneira un tanto acéfala, onde o que manda son as pulsións dos suxeitos e non tanto seu desexo.

–Estamos moi centrados nos praceres e non tanto, xa non digo na felicidade, senón na paz?

–O pracer non ten nada negativo, o que sucede é que estamos nunha época na que claramente estamos máis alá do pracer, como dí o título dunha das obras centrais de Freud, estamos nunha época onde hai prácticas que superan a barreira do pracer e nos colocan nunha orde diferente, máis mortificante, nunha compulsión que ten unha cara de sufrimento. O pracer evidentemente non é algo negativo e forma parte da felicidade, pero a día de hoxe máis que a felicidade o que se busca é a intensidade, e eso é diferente.

Se a idade neoliberal se caracterizaba pola promesa de que a través do esforzo, tanto a nivel de formación coma de carreira laboral, se podía chegar a determinados bens e a certo benestar, cada vez ese discurso ten menos peso e o que se busca é a recompensa inmediata

–A pandemia modificou estes aspectos?

–Tampouco penso que houbera unha transformación radical. Para unha xeración sí, que coincidiu coa súa adolescencia e evidentemente ahí puido haber algo, pero penso que son rasgos que se veñen dando dende hai tempo. É unha época histórica máis ampla, unha fase da sociedade neoliberal, incluso podería pensarse nun postneoliberalismo, e a pesar de que a pandemia agudizou a ruptura dos lazos sociais non creo que fora determinante nesta hipermodernidade exacerbada da emoción, da intensidade.

–Que papel cumple o traballo en todo este escenario?

–Hai un cambio radical na época. Se a idade neoliberal se caracterizaba pola promesa de que a través do esforzo, tanto a nivel de formación coma de carreira laboral, se podía chegar a determinados bens e a certo benestar, cada vez ese discurso ten menos peso e o que se busca é a recompensa inmediata. Os referentes sociais non son científicos, humanistas, intelectuais, senón que máis ben son figuras do espectáculo, futbolistas etc, onde o que se busca é unha recompensa inmediata que non pase por ningún tipo de esforzo. Hai algo de eso na época, entón o traballo está minusvalorizado nese sentido, ninguén aspira a realizarse no seu traballo, ou pouca xente, como podía ser a promesa neoliberal, senón que estamos nunha fase distinta. E eso relacionase cunha vivencia do tempo, unha vivencia do tempo que é asfixiante, que é un presentismo no que si non se recibe a recompensa agora mesmo, parece que non ten sentido o que se fai.