Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Xosé Ramón Pena

De bolina

Xosé Ramón Pena

Canta pobo, canta!

Certamente, debo confesarlles a todos Vdes. –sempre moi amables lectores destas crónicas semanais– que non participo (non sen matizar a cousa, polo menos) daquela sentenza a afirmar decote que “cualquier tiempo pasado fue mejor” –e, de feito, o que Jorge Manrique escribiu de veras, ademais, é que “a nuestro parecer” si que pode acontecer semellante cousa, o que non vén resultar o mesmo–. Tampouco o meu devezo militante radica na música folk, o que non significa, nin moito menos, que non me goste semellante estilo musical. As Súas Satánicas Maxestades, desde logo, pero asemade os Creedence, Eric Clapton, The Police... ou os espléndidos Red Hot Chili Peppers; velaí o meu “altar” (e vale, tamén esoutro da bossa nova: Tom Jobim, Vinicius de Moraes, Caetano Veloso...). Xa que logo, poñamos rock (e bossa) e, moito mellor: “Cualquier tiempo pasado fue anterior”.

Mais acontece tamén que, nacido no seo dunha familia de clase popular, tiven a fortuna de aprender dos beizos dos meus maiores todo un monllo –mellor poñamos uns cantos feixes– de cantigas do pobo: cantigas de noso, nin que dicir ten, pero aínda algunhas outras procedentes doutros lugares da xeografía peninsular que, con autor coñecido ou por coñecer, viñeron arraizar entre nós. Trátase, pois, de cantares que os meus –e eu mesmo logo que acadei certa idade– (des)afinabamos en celebracións familiares pero tamén nesoutras con amigos, compañeiros, veciños... xa na casa pero tamén na calor –ou frescura, segundo a época do ano– dunha adega –co loureiro pendurado na porta, nacín en Betanzos– ou acaso taberna humilde.

Cando fun estudar á universidade –aló nos estertores do franquismo–, comprobei con abraio que, mesmo se tamén eles procedían do eido popular, un certo número de camaradas nas aulas facíanse o longuis, torcían o fociño, padecían de súpeta amnesia... ,incluso declinaban polas bravas calquera simpatía, afección, agarimo... polas nosas –e alleas– cantigas populares. E non só eles, senón –lean Vdes. o libro do amigo Vicente Araguas, Voces Ceibes (1991)– aínda esoutros que naquela altura teimaban en triunfar no mundo dos cantautores e da “canción protesta”, “canción de compromiso” ou como prefiramos denominar semellante xeito, viñan participar dese idéntico desleixo. “Autoodio”, “autocarraxe?” Máis ben –unha vez que a mesma doenza afectaba a casteláns, valencianos, madrileños, vascos, cataláns... (Andalucía viña conformar unha certa excepción)– tratábase do (trabucado) afán por deixar atrás, canto antes, unhas formas culturais que se xulgaban caducas, resesas..., testemuño vivo dun pasado “casposo”, preñado de inculturas e subdesenvolvemento. E a percepción, xa postos a relatalo todo, ía dun lado para o outro: a dereita “fina”, que soñaba con Europa e mais a esquerda ampla atopaban aí un punto de encontro. Quen sabe?, ao mellor foi así como se veu xestionar realmente a “Transición”!

“Fomos dar dabondo na estupidez -e no desleixo musical- dos novos ricos”

decoration

Iso si; logo de que a cervexa, o viño... e outros diversos líquidos espiritosos fixesen o seu labor, daquela até os máis remisos acertaban coas notas de “A rianxeira”, de “Catro vellos mariñeiros”, “Nos Caneiros (Ai, Pepiño adiós)” pero así mesmo con “Virgen de Candelaria”, “No hai quien pueda” ou “Desde Santurce a Bilbao”. Incluso, pura vangarda poética, “emoción” podía rimar con “alcohol”.

E morreu o pasado e arribamos, por fin, a Europa. Mais velaí que aquel afán por deixalo atrás todo, non se detivo. E foi así como, cada vez máis de présa, bares, tabernas e tamén adegas decidiron prohibir, dun día para o outro, os cantares e mais as músicas nos seus aposentos. O que é máis: vivimos tempos tan difíciles para as corcheas populares que incluso deveñen imposibles na (supostamente) sacrosanta liberdade da propia morada. Daquela, con excepción de nas bancadas dun estadio, é moi difícil –cando non imposible– poder escoitar, espontáneas, a unha ducia de gorxas dándolle a aquilo de “a Virxe de Guadalupe cando vai para Ribeira...”. Entre outros motivos, porque, infelizmente, xa son centos, miles... de rapaces e raparigas os que descoñecen –ou mal coñecen– os versos de “O gato metido nun saco”, “Arroz con chícharos” ou “Se vas a San Benitiño”.

E ben sei, ben coñezo os beneméritos esforzos por restaurar o canto tabernario –eis, por exemplo, en Pontevedra, a Asociación Cultural Maravallada–, e oxalá teñan ampla fortuna no seu proxecto. Mais o que agora intento expoñer nestas liñas é que, nesa ansia desaforada por aparentarmos modernos, “europeos”..., si que fomos dar dabondo na estupidez de novos ricos, cagapoquitos mexeriqueiros aos que todo lles molesta, desertores da propia historia.

“Quen canta, o seu mal espanta”, resume o adaxio popular; “El que canta su mal espanta”, retallaron os de El último de la fila. "Quen nunca canta unha canción, é que non ten corazón”, puntualizaba o meu tío Perfecto. Que non coñece Vde. a letra? A ver, volvamos de novo, Sam: 1, 2, 3...:“Ai, Sálvora; ai, San Vicente...!”.

(Para Pilar Casteleiro e para Rafael del Castillo).

Compartir el artículo

stats