NO FONDO DOS ESPELLOS

"Eu tamén navegar": a aventura oceánica de Isabel Barreto

As poboacións melanesias das Salomón amosáronse hostís e Isabel debeu de sentir horror daquela paisaxe de seestros hórreos nos que os nativos acumulaban os seus mortos e ordenou retirada

Vista das Illas Salomon, descubertas por Álvaro de Mendaña.

Vista das Illas Salomon, descubertas por Álvaro de Mendaña.

X.L. MÉNDEZ FERRÍN

Lemos as moi interesantes Historias de galegos extraordinarios e aparécesenos, no Fondo dos Espellos, Isabel Barreto ergueita sobre a proa dunha galeaza. A muller almirante leva solto e ao vento o seu cabelo preto. Nótolle parecido con Louise Labbé.

Segue Salvador a Eloisa Gómez Lucena, quen asegura que Isabel Barreto naceu en Pontevedra e que foi batizada na igrexa mareante de Santa María, en 1565. Sendo meniña, Isabel marchou cos seus pais, porventura portugueses, á cidade virreinal de Lima. Por Lima andaba daquela Álvaro de Mendaña e Neira, que, segundo as crónicas inéditas do P. La Llave que consultou Amor Meilán, era natural de Compostela. Hoxe hai quen defende que o berce nativo de Mendaña foi Arzúa.

Larga vida al teatro Ensalle

Larga vida al teatro Ensalle

Mendaña, mareante, descobrira en 1567 as illas Salomón, que hoxe constitúen un estado independente, situadas onda Papúa Nova Guiné e non lonxe da Australia coa que soñaban as cúpulas dirixentes de Lima. Acompañaba a Mendaña naquela marea o máis culto e competente dos mariños do seu tempo: o galego Sarmiendo de Gamboa. Mais tarde, Mendaña logrou que o virrei García Hurtado de Mendoza, casado coa dona da casa de Lemos, lle promovese e apoiase unha segunda expedición ás Salomón, que gardaban, según se dicía, inmensas riquezas. E levou áncoras Álvaro de Mendaña e puxo rumbo ás illas Salomón non sen antes casar con Isabel Barreto.

Isabel dicidiu algo que coincide con palabras dun poema que Xohana Torres ía escribir catrocentos anos máis tarde: "Eu tamén navegar". E sumouse á expedición, que formaban tres barcos, con 375 persoas a bordo, número no cal se incluían outras mulleres. Durante a aventura morrería moita xente e nacerían meniños. Saíron de El Callao e sucaron o Pacífico, endereitados á Polinesia, o 16 de xuño de 1595.

Acompañaban a Isabel Barreto tres irmáns seus. No decurse da expedición, Álvaro de Mendaña e os seus subordinados convertéronse nos primeiros europeos que pisaron e recoñeceron as illas de Santa Cruz e o archipiélago das Marquesas, hoxe posesión ultramariña de Francia. Novelas esquencidas de Herman Melville e pintura de Gauguin son expresión artística da beleza das Marquesas e das súas xentes. Álvaro de Mendaña e Neira é, naturalmente, o descobridor europeo das Salomón, douscentos anos antes de alí chegar o capitán James Cook.

Os expedicionarios foron atacados pola malaria e, a causa desta doenza, morreu o almirante e "adelantado" Álvaro de Mendaña e Neira, e tamén o seu lugartenente Lourenzo Barreto, irmán maior de Isabel. Enterraron don Álvaro na illa de Nendö, se cadra aquela que o navegante galego batizara como Sisarga. Foi entón cando Isabel Barreto asumiu o mando supremo e se proclamou a ela mesma "adelantada", almirante e capitana xeral, coa asistencia dos dous irmáns que lle restaban.

As poboacións melanesias das Salomón amosáronse hostís e Isabel debeu de sentir horror daquela paisaxe de seestros hórreos nos que os nativos acumulaban os seus mortos e das facianas pretas e os cabelos irtos e pintados de ocre dos guerreiros. Ordenou Isabel retirada e regreso, pero non a El Callao e ao Perú, senón a Manila ou sexa ás Filipinas por algunha razón que ignoramos completamente.

A viaxe foi penosa e Isabel Barreto exerceu o mando con eficiencia. Hai noticias de que o piloto Pedro Fernandes de Quirós ofreceu a Isabel Barreto unha sorte de resistencia encovada e ruín, o que Salvador Rodríguez glosa con talento. Finalmente, só unha nau, a almirante, arribou, o 11 de febreiro de 1596, a Manila, onde a expedición foi recibida con honores. Inmediatamente, Isabel Barreto casa co capitán xeneral Fernando de Castro Ribadeneira, da familia dos Lemos á que pertencía a muller do virrei do Perú, e sobriño de Gómez Pérez das Mariñas. Dado que ao tempo escribía poesía en galego Isabel de Castro e Andrade, curmá do segundo esposo de Isabel Barreto, é posible que esta, muller letrada e curiosa, entretivese os seus leceres de Manila lendo poemas coma o aportuguesado que comeza así: "Araucana naçaon, mais venturosa€" A poeta Isabel de Castro, autora do texto, casara cun Osorio de Moscoso, da casa de Altamira, moi implicado na colonización de Chile. Co cal pretendemos anotar a presenza de redes aristocráticas galegas na dominación da América e tamén nas navegacións e descobertas polinésicas no tempo de Filipe II. Parece ser que Isabel Barreto e Fernando de Castro pasaron a México. E é aí onde deixamos de ter noticias deles.

CAIXA POSTAL

  • "Póñome en contacto con vostede despois de ler o Fondo dos Espellos do pasado sábado 22/04/17 para comentarlle que na comarca do Ribeiro tamén temos unha entidade local menor. Trátase de Berán, no concello de Leiro. A miña familia é desta parroquia ou freguesía, coñecida na súa contorna polo seu balneario, que, segundo teño entendido, foi o motivo polo que se lle concedeu esta excepcionalidade.Reciba un cordial saúdo".Mateo Bastos GonzálezVigoCertamente, ao nós citarmos no Fondo dos Espellos a lista das entidades locais menores de Galicia, fuxiunos do tinteiro Berán, do concello de Leiro. Pedimos perdón polo esquencemento.É moi posible, como di o amigo Bastos González, que o feito de Berán gozar do privilexio de ter augas curativas contribuíse a que fixeran unha entidade local menor da parroquia. Ora si, noutras localidades balnearias ese feito non se produciu, que eu saiba. Non sendo Mondariz-Balneario, que fixeron municipio.As leis españolas do pasado e do presente prevén a posibilidade de existencia administrativa de entidades submunicipais. De feito, grandes cidades, coma Madrid, e municipios máis pequenos coma Ponferrada e os outros do Bierzo crearon entidades locais menores en forma de Xuntas que funcionan perfectamente ben.En Galicia, os partidos en presenza non están interesados en activar as freguesías administrativas. Nin sequera o están os partidos nacionalistas, que se consideran herdeiros de Castelao e das Irmandades da Fala. Aqueles nacionalistas, incluido o PG da República, consideraban un punto innegociábel do seu programa a efectivación administrativa da parroquia social e culturalmente existente.En todo caso, sería moi importante que alguén se aplicase a facer microhistoria e a pescudar por que as actuais entidades locais de Galicia, entre elas Berán, se fixeron efectivas e que forzas políticas e cales intereses moveron os seus axentes.Moitas grazas a Mateo Bastos González pola súa corrección.Todos aqueles que quixeren colaborar coa súa opinión en NO FONDO DOS ESPELLOS poden escribir por correo ordinario a:X. L. Méndez FerrínFaro de VigoPolicarpo Sanz, 22Aptdo. Correos 91. VIGO

Suscríbete para seguir leyendo

Tracking Pixel Contents