Memorias dunha aciñeira

Forma parte desde xa hai anos da iniciativa “Árbores con historia”, auspiciada pola Xunta, a través da cal se busca a divulgación e posta en valor dos exemplares vexetais e formacións únicas de Galicia. A aciñeira de Covas, no concello ourensán de Rubiá, pode presumir non só de lonxevidade e altura, tamén de estar no parque natural da Serra da Enciña da Lastra, incluído na Rede Natura 2000 e que, coas súas máis de 3.150 hectáreas, se diferencia doutros existentes na comunidade polo seu terreo calizo. Ademais de covs, as súas montañas impresionan pola forma de desfiladeiros que o río Sil se encargou de esculpir. A aciñeira foi abundante nun parque no que había, conta a lenda, un exemplar de gran porte que servía de guía aos viaxeiros nas encrucilladas.

Esa aciñeira da tradición sería parecida á de Covas, de dezaoito metros de altura e unha base cun perímetro arredor dos oito metros, da que saen tres grosas ponlas que a converten nunha árbore multitronco. Estímase que ten arredor de cincocentos anos de antigüidade, recoñecida como Árbore Senlleira de Galicia. Situada á beira do cemiterio de Covas, é toda unha reliquia botánica de gran valor natural e cultural. Este venerable exemplar goza de boa saúde e pode verse preto da estrada antes de entrarmos no núcleo parroquial.

O Parque da Enciña da Lastra é unha rareza mediterránea en Galicia, unha representación non só de aciñeiras, tamén de oliveiras, labiérnagos, sobreiras ou érbedos. Nos vales do río Sil medran tomillares e matogueiras propias de chans calizos, ademais de singularidades como as máis de 25 especies de orquídeas. Nesta serra atópanse representadas a metade das especies vexetais de toda a comunidade, á parte dos castiñeiros e carballos que salferen a paisaxe.

O nome da vila –Covas– débese ás numerosas grutas ou “pas” que abundan na zona, máis de duascentas, a maior concentración de simas e covas de Galicia, centro de espeleoloxía e refuxio dunha importante colonia de morcegos. Algunhas simas son de gran lonxitude, como a Cova da Raposa (600 metros) ou outras coñecidas na espeleoloxía galega como a pa de Xilberte, a pa do Pombo, a de Trasmonte ou a de Tralapala. En Covas atópase un miradoiro con vistas ao encoro de Penarrubia que ofrece unha das mellores panorámicas do municipio de Rubiá. Tamén é o punto de partida dun roteiro de sendeirismo circular duns cinco quilómetros que vai descubrindo a beleza da zona.

O parque da Serra da Enciña da Lastra ocupa integramente o concello de Rubiá, na comarca ourensa de Valdeorras, limítrofe co Bierzo (León). Aquí pódese admirar a beleza de formacións montañosas como os Penedos do Oulego, as do barranco do Val do Inferno ou os cortados de Pena Falcueira. O Sil divide este sistema e xera un canón de fortes pendentes e vistas espectaculares. As rochas e cantís fluviais son hábitats de aves de rapina e outras especies voadoras que fan desta reserva un interesante refuxio ornitolóxico.

A oficina do Parque Natural e Centro de Visitantes está en Biobra, onde se pode coñecer en profundidade os aspectos culturais e naturais do espazo protexido e obter información de roteiros e servizos turísticos. Entre os diferentes traxectos que é posible realizar desde este núcleo urbano, destaca unha variante de inverno do Camiño de Santiago. A aldea conserva unha igrexa de factura sinxela con fachada de arco de medio punto. No interior do templo é posible achar elementos artísticos de interese, como o retablo barroco ou unha talla de Santo Antonio Abade.

Da riqueza destas terras tomaron boa conta os romanos, que non escatimaron esforzos para enriquecer o imperio co ouro do Sil. A actividade de cribar o río mantívose ata hai poucas décadas.

Románico agachado

Se a Serra da Enciña da Lastra é xa unha xoia de seu pola singularidade das súas paisaxes e mais a vida que alberga, atesoura monumentos agachados no seu corazón de pedra. Un deles é a ermida de Santo Estevo, en Pardollán, un templo situado no alto e que outrora tivo vida e devoción. Incrustada na natureza, e aínda que xa en ruínas, é unha visita obrigada de todos cantos roteiros hai na zona. Abandoada na segunda metade do século XX, aínda pode verse o adro e mais a fachada románica, ademais de restos de policromía, unha vella pía bautismal, o arco triunfal e o que sería retablo posiblemente barroco. Construída no século XII, as súas ruínas mostran aínda unha planta basilical cunha soa nave. Nos últimos meses un programa de voluntariado permitiu limpar e mellorar os accesos ao monumento.

Existe un roteiro que chega ata o templo entre bosques de aciñeiras. O esforzo para subir paga a pena polo conxunto: ermida, muíño, auga procedente de cova e contorna calcárea con bosque mediterráneo. Na mesma parroquia existe outra construción que nada ten que ver co relixioso. É a caleira de Pardollán, unha estrutura en forma de torre que alberga un antigo forno de cal. A pedra calcaria tiña un uso variado: desde agrícola á súa utilización como argamasa. Existe outra similar en Covas e é posible que estivesen en funcionamento ata mediados do século pasado.

Suscríbete para seguir leyendo