Un congreso para un reino

Esoutro día souben dun curioso rito de vasalaxe medieval. Aconteceu no berce de Fernández del Riego. Refírome, pois, á Vilanova de Lourenzá, lindante co Mondoñedo de pan, auga e latín. Todas elas Terras de Miranda, xeorreferencia da maxia fundida entre vento e luz. Alí, a servidume laurentina tiña obriga de entregar polo aninovo un paxaro rei-charlo ao abade do mosteiro. Este collíao entre as mans: “Igual que podería afogar este paxariño, tamén o podería facer con vós; mais son misericordioso, por iso abro as mans para ceibalo como fago convosco”. E a ave arrevoaba mentres amos e servos compartían pantrigo, cada dous, e viño, cada catro. O mosteiro coa súa colosal fachada, poema de pedra barroca rival daqueloutra do Obradoiro, lémbranos o poder da igrexa. Un poder consolidado en épocas antigas que determinou dende a organización territorial e administrativa até a economía, política e sociedade da nosa terra.

Un período central é a Idade Media: unha etapa considerada escura por norma xeral mais xeira brillante, dourada, magnánime na cal o reino galego emerxeu con poderío nunca devolto nin vivido até hoxe. Non seremos nós presos da saudade feudalista, nobiliaria ou monárquica. Pero tampouco cuspiremos a barlovento. Porque saber do noso pasado é afianzar a crenza en sermos quen somos, coñecernos de tal xeito como dixo Faraldo: “na historia apréndese a liberdade”. E así imporémonos de vez sobre prexuízos bastardos que aínda imperan no vocabulario público. Ao inferno con eles!

Era entón Galiza un territorio sob poder eclesiástico. Velaí o mosteiros esparexidos pola xeografía: Oseira, Acibeiro, Melón... A nobreza competía polo poder. Ás veces facían migas entre ambos estamentos, outras ían á guerra a gume de espada. En ocasións os humildes erguían os apeiros, fartos de aldraxes para descarregar a furia contra castelos até derrubalos pedra a pedra. Pénsese que moi poucos se libraron (caso do castelo de Pambre) da carraxe irmandiña; os outros (como Soutomaior ou Vilasobroso) reconstruíronse a posteriori. Para isto léase o traballo de Carlos Barros: A mentalidade xusticeira dos irmandiños (Xerais, 1988).

Mais, que sabemos desta etapa medieval do reino? Somos quen de explicar a razón de tanta abadía, fortaleza, torres… zurriguichadas por Galiza adiante ou a construción da Catedral e mais a lenda do Santiago Apóstolo en Compostela? Sábese que a máis antiga cartografía europea ou arábiga citaba o reino como territorio soberano? A sombra da peregrinaxe a Compostela, na vertente teolóxica, asombrou en demasía. Porque do Camiño sabemos moito e cómpre saber. Non digo o contrario, mais sabemos da lingua galega alén das cantigas (dígase prosa literaria, protocolos ou crónicas históricas); do decisivo rol político durante centos de anos; dos nosos símbolos en escudos, bandeiras e heráldicas; dunha arte diamantina na arquitectura ou música; das peripecias da Xunta do Reino de Galiza ou da Asemblea de Melide de 1520; quen foron Xelmírez ou o Conde de Traba? Sabemos que o Conde de Lemos foi mecenas de Cervantes, Góngora…? No pasado mes de setembro celebrouse en Santiago de Compostela o Congreso do Reino Medieval de Galicia. Alí estiveron especialistas que disertaron brillantes con relatorios pendurados en YouTube. Recomendadísimos todos, con certeza conforman un punto de inflexión para o coñecemento social do medievo galego, á vez dun reclamo de atención para perseverar nesa liña investigadora. E é que a historia política galega precisa de nós para termos conciencia como pobo. Cómpre furar nas tebras para desterrarmos a memoria silenciada. A celebración deste congreso é importantísima e debe ter continuidade nas liñas de estudo das universidades galegas. Temos, entón, que apalpar a anatomía do vello reino para identificar as feridas, analizalas e operamos sobre elas.

Hoxe xa non restan mans que vaian esganar o pescozo do rei-charlo. Porque o pobo apoderouse do mosteiro grazas ao saber que os volveu cidadáns e non servos. Ese é o camiño da liberación desque Adán e Eva foron expulsos do paradiso por amor á sabedoría. Aprender, aprender, aprender. Díxonolo Horacio, a voz latina máis sensual, dous milenios atrás: sapere aude!

Suscríbete para seguir leyendo