"Cada vez síntome menos español e máis independentista"

Isaac Díaz Pardo, Fernando Pereira, Lidia Senra, Carvalho Calero, Camilo Nogueira, Martiño Noriega,Fernández Del Riego, Alfonso Paz Andrade…son algún dos personaxes aos que Xosé Manuel Beiras (Compostela, 1936) dedica Retratos en fite (Ed. Laiovento), libro recén saído do prelo co que regresa a “exposición” pública dende o seu estado de aparente retiro da política activa. E política hai dabondo neste volume, mais tamén literatura e, por enriba de todo, unha crónica da memoria de Galicia que abrangue dous séculos:

–Noto un ton agarimoso nos textos deste libro que se afasta da habitual explosión volcánica dos seus discursos. Amansáronselle os ánimos?

–Non, iso non. De feito estou máis rabudo ca nunca. Estou bastante furioso con todo o que pasa no mundo, no planeta, no sistema, no réxime español e, como non, no noso país, en Galicia. Retratos en fite non son unhas memorias propiamente ditas, senón máis ben uns exercicios de memoria persoal, baseados na súa maioría en retratos literarios de persoas as que coñecín e tratei de perto ao longo da miña vida e aos que lles gardo moito agarimo. E tamén inclúo a outros que non coñecín persoalmente.

–Dos amigos sempre hai que falar ben, claro.

–Si, mais mesmo inclúo algúns casos de persoas coas que non acabei precisamente ben pero que, nembargantes, sigo respectando. En cambio, hai outros dos que sempre fun moi amigo, que apenas aparecen. Se me dá a virada, quizais haxa unha segunda parte

–Haberá a quen lle sorprendan as loubanzas que dedica a Camilo Nogueira. Tense falado que as relacións entre vostedes non foron precisamente boas.

–(Risos) Camilo e máis eu coñecémonos dende a segunda metade dos anos 60 en Vigo, cando eu residía alí. E estivemos xuntos en moitísimos proxectos, entre eles a Asociación Cultural de Vigo. Daquela tiñamos moita relación entre nós.

–Pero logo houbo unha ruptura. Cando comezou?

–Pois supoño que cando Camilo aposta polo Estatuto de Autonomía, etapa que coincide cos meus “anos negros”. Pero que conste que eu con Camilo nunca tiven ningún problema persoal. Seguimos sendo amigos, malia que cando coincidimos no Parlamento tivemos as nosas discrepancias. Pero é que eu sempre dixen que na política non se fai o amor, faise política. E do que non cabe dúbida é de que Camilo Nogueira é unha figura fundamental da escena política galega dende os anos 60 até hoxe.

“O nacionalismo gobernará pronto Galicia”

–Entremos en fariña. Coa marcha de Feijóo, cun candidato do PP aínda con escasa proxección e cun PSOE non recuperado, semella que as próximas autonómicas son as da oportunidade dunha forza nacionalista gobernante, dunha Xunta presidida por unha nacionalista. Se tivera vinte anos menos, xa lle gustaría estar a vostede na expectativa na que se atopa Ana Pontón ¿non?

–Eu nunca me figuro ese tipo situacións, non me gusta mirar atrás, aínda que me quitaran vinte anos de enriba. A vida é como un río e xa é ben sabido que auga pasada non move muíños. A min o que me preocupa é que quen se faga cargo da presidencia do Goberno galego teña coraxe e que non se preocupe polo futuro da súa carreira política, senón por levar á práctica o que considere que se debe facer e polo que te votaron.

"Fixo máis cousas por Galicia o goberno de González Laxe en dous anos que o bipartito Touriño-Quintana en toda unha lexislatura. Desacreditáronse sós diante da cidadanía galega"

–Ou sexa, que non se volva a repetir aquel bipartito Touriño-Quintana ao que vostede ten criticado tanto. De feito, atacouno cando aínda non se cumprira nin un ano daquela lexislatura.

–Pois claro! E non é estraño porque, postos a comparar, en toda unha lexislatura o goberno Touriño-Quintana nin se achegou ás cousas boas que se fixeron durante o goberno de González Laxe en menos de dous anos. O bipartito non tivo coraxe ningunha. E iso por non falar da cobiza de Anxo Quintana! E Touriño era como era.. En fin, que o resultado foi que, entre uns e outros, desacreditáronse sós diante da cidadanía galega. Iso foi o que pasou.

–E abofé que ese fracaso pagarono moi caro o PSOE e o BNG durante moitos anos.

–O malo non é iso. O malo é que quen o pagou foi a xente. A min se hai algo que me indigna na política é que se estean facendo cousas que van en contra de quen che votou. Iso foi o que pasou con aquel goberno e, anos despois, e hai que recoñecelo, pasounos tamén a nós con En Marea. Pero quen paga o pato sempre é o cidadán de abaixo.

–E (con perdón), a culpa de quen é?

–Eu no falo de culpa, falo de responsabilidade, e a responsabilidade foi toda nosa, das propias organizacións políticas galegas da esquerda. E iso hai que asumilo. Fai anos escribín un artigo facendo unha reflexión autocrítica no que, entre otras cousas, dicía e manteño que a esquerda non pode esquecer á xente, e iso tamén está pasando agora co Goberno actual no Estado, tanto por parte do PSOE como, sobre todo, por parte de Podemos. Eu, como nacionalista de esquerdas, nunca tiven a tentación de culpar ao colonialismo español de todos os males de Galicia. É certo que esa situación prexudicounos, pero iso é unha cousa e outra moi distinta que non teñamos responsabilidades, porque aquel que non asume responsabilidades nunca será un político de fiar.

–Fálase de que, cara os próximos comicios autonómicos, xa se está intentando montar unha candidatura na liña da AGE (Agrupación Galega de Esquerdas) ou de En Marea. Xa o chamaron?

–A min non me constan eses tales movementos, non sei nada deles.

–E se o chaman para participar?

–Non, non participaría. Home, a ver! Eu, no que poida contribuír a desbancar ao Partido Popular dende unha posición de esquerdas e de soberanía política do pobo galego si que botaría unha man se me convidan, pero aos meus 86 anos xa non estou para desempeñar un papel relevante.

–Tamén cabe a posibilidade de que SUMAR, a candidatura que promove a vicepresidenta do Goberno, Yolanda Díaz, se presente a eses comicios. Apoiaríaa?

–Non, nese proxecto de seguro que non vou participar. Eu deséxolle a Yolanda que teña sorte, pero evidentemente non vou a estar aí de ningunha maneira.

–Está resentido con Yolanda Díaz porque ela abandonou o escano no Parlamento galego para facer carreira en Madrid?

–Yolanda ten moita ambición, iso sempre o souben. Eu a Yolanda deille moita cancha cando era voceiro da AGE, cedéndolle incluso a portavocía en varias e importantes ocasións. Dende entón aprendeu moito, e eu non é que estea resentido nin que me sinta traizoado, pero o que si é certo é que na etapa final ela non se portou ben comigo, algo que, por outra banda, xa é un costume de Esquerda Unida cos nacionalistas cando pactamos con eles. De todos os xeitos, tamén teño que dicir que como ministra de Traballo fixo cousas moi boas.

–Quizais o éxito de SUMAR dependa de que, nas vindeiras eleccións xerais, consiga o número de escanos suficiente para apoiar o PSOE outra lexislatura.

–Pode ser. Pero mira, eu cada vez síntome menos español e mais galego, máis independentista. Polo tanto , o que non teño pensado é apoiar unha opción española, malia que sexa de esquerdas. Xa non. Agora xa aprendín.

Yolanda Díaz presenta SUMAR, un proyecto político que pretende revitalizar a la izquierda alternativa al PSOE

–Nin sequera o seu “amigo” Pablo Iglesias podería convencelo?

–A Pablo Iglesias teño que recoñecerlle varias cousas e, entre elas, a de ter a coraxe de xogarse o tipo presentándose ás eleccións autonómicas en Madrid. Pero o problema de Pablo Iglesias é que lle custou moitísimo entender a cuestión nacional e unha vez que a entendeu non foi quen de asumila e levala á práctica. Pero iso pásalle a el como lle pasa historicamente a toda a esquerda española. Xa o dicía Castelao: o máis parecido a un chauvinista español de dereitas é un chauvinista español de esquerdas.

–Pero a imaxe de Pablo Iglesias quedou moi deteriorada. A moita xente de esquerdas non lle gustaron nada detalles como o “exhibicionismo” co chalé que mercou coa súa parella.

–Non é para tanto! Eu persoalmente creo que o do chalé foi un erro e xa sei que hai xente de esquerdas á que lle doen detalles como ese, pero tamén é certo que hai medios de comunicación que se dedicaron a un acoso e derribo de Pablo e de Podemos a base de minucias intrascendentes e a non resaltar, incluso a agochar, as cousas positivas que se fixeron. Eu coido que, na política, a un actor hai que calificalo pola súa traxectoria e polo que fixo na política, non por outros detalles.

–Será porque nunca lle tocou gobernar?

–Non, é porque eu nunca tiven cobiza política, e esa é a razón pola que sempre actuei con liberdade. Quen, en cambio, está máis preocupado pola súa carreira, por manter o seu cargo, acaba metendo o zoco. E o grave é que, despois, chega un tipo como Feijóo, arroupado por toda a rede do PP, e mantense unha manchea de anos no poder. E así estamos.

Contra Fraga e con Fraga

–A súa foto zapateando o seu escano durante a primeira lexislatura de Fraga deu a volta a España. Mudou a súa opinión sobre Fraga de antes a despois da súa etapa como presidente da Xunta?

–Eu de Fraga tiña a visión propia da miña xeración. Que é a de que era un fascista redomado.

–De todos os xeitos apreciouse un cambio de ton nas súas intervencións no Parlamento. Semella que se suavizara con el.

–O que pasou foi que dende a UPG acordouse que había que mudar o discurso, isto é, que había que deixar de lembrarse do pasado de Fraga, de botarllo constantemente en cara, vaia. E nesa liña foi o meu discurso durante a investidura, no que lle dixen algo así como como que “de todas formas, malia o seu pasado, vostede aínda pode cambiar”.

–E cambiou?

–En 1997, cando o BNG era segunda forza en votos no Parlamento, tivo o detalle de achegarse ao meu escano para interesarse e incluso incorporar algunhas das propostas expostas por min en nome do BNG. Dende aquela as relacions melloraron ata que, claro, estalaron cando aconteceu o cristo do Prestige.

–Chegouse a dicir que incluso se levaban ben personalmente.

–Non, iso non. Eu nunca o chamei don Manuel, nin Manolo, nin Fraga. Sempre, tanto en público como nas conversas privadas, cando me dirixia a el chamábao presidente, e mantiven, iso si, un certo diálogo con el. E o que si é verdade é que Fraga, que xa estaba vello, quería pasar á historia cun rol análogo ao de Jordi Pujol en Cataluña, é decir, o do home que puxo a Galicia no mapa. E houbo cousas que se fixeron, si, e algunhas a proposta do BNG.

"Fraga non se suavizou durante a súa etapa na Xunta. O que el quería era borrar o seu pasado e ser lembrado como o home que puxo a Galicia no mapa, como o Jordi Pujol galego"

–Tenta convencerme de que o que fixo ben Fraga foi aplicar as propostas do Bloque?

–(Risos) Fraga non fixo ben máis que algunhas cousas. O que pasa é que era moi ególatra e empeñouse en borrar o seu pasado, pretendendo quedar coma o home que máis defendeu e lle deu categoría a Galicia. Pero o que facía non o facía por xenerosidade nin por convicción nin por cambio ideolóxico, senón, xa o dixen, porque quería ser o Pujol galego.

Co BNG e contra o BNG

–No primeiro dos “retratos” do libro dá pistas do comezo da súa ruptura co BNG. Vostede sentiuse sempre no Bloque como unha especie de alien, de ente estraño, de verso libre?

–Non, non. Eu sentinme integrado xa a partires de cando a UPG toma iniciativa de refundación do Bloque, celebrando a Asemblea de Riazor en setembro de 1982. Nese momento propuxéronme entrar no proxecto e aceptei a proposta de participar, nun primeiro momento como indepedente, pero entregado ao proxecto porque o que se propuxo e se aprobou foi unha idea que eu xa tiña, que era a de que neste país facía falta unha reformulación da organización da diversidade do nacionalismo galego. Daquela, por suposto que me sentín integrado e nunca tiven conficto coa UPG… ata finais dos anos 90.

–O texto de Retratos en fite que lle citei está datado en 2003.

– Trátase dun texto que hai contextualizar. Nese momento estaba en curso o proceso asambleario do BNG do 2003 no que, entre outras cousas, eu propoñía que se desdobrase a portavocía do BNG da do candidato a presidente da Xunta.

–E a proposta saíu derrotada.

–Si, aquela foi unha asemblea moi conflitiva, na que tamén foi rexeitada a lista de integración que eu propoñía para a constitución do Consello Nacional. Aquel foi un dos momentos máis críticos da miña traxectoria política.

"No BNG cometín o erro de non querer exercer a influencia que tiña para evitar a viraxe que se deu en 2003 e que foi o comezo das discrepancias que remataron coa miña marcha"

–Hai que lembrar que, naquela altura, a vostede case se lle consideraba un deus dentro do BNG. Por que perdeu aquela asemblea?

–Naquela altura tiña moita influenza, si, pero non quixen acumular o poder nin agrupar ao meu arredor unha garda pretoriana. Iso, visto o que pasou despois, resultou un erro político, pero é que a min o que me interesaba era o proxecto para o país e non a miña carreira política. Eu nunca quixen ter poder, nunca utilicei a portavocía como se fose o típico secretatrio xeral dun partido socialista. Eu sempre considerei que o portavoz do BNG se debería limitar a ser iso, só o portavoz das decisións que se tomasen no órgano colexiado que dirixía o Bloque.

–Daquela, acabou sentíndose enganado, frustrado, desencantado…?

–Simplemente me sentín discrepante do roteiro que estaba collendo o BNG, sobre todo despois da asemblea do 2003 porque o que pasou entón foi o que deu lugar, anos despois, cando deixo a presidencia do Consello Nacional, ao comezo da miña ruptura.

–Non obstante, non marchou do Bloque.

–Non, seguín estando no Consello Nacional como un membro máis ata a Asemblea de Amio, en 2012. Eu nunca fun deses que se van por unha discrepancia puntual. Polo contrario, aguantei durante sete anos, defenestrado, iso si, pero aínda dentro do proxecto do BNG.

–Botárono ou marchou antes de que o expulsaran?

–Marchei cando sentín que o BNG xa non era o de Riazor. Marchei eu e comigo marcharon moitos militantes, bastantes deles para constituír Anova.

–E Anova foi o xermolo daquela AGE, pre En Mareas que, paradoxicamente, o primeiro que fixo foi propoñerlle ao BNG ir xuntos ás eleccións autonómicas de 2012.

–Si e o BNG non nos fixo nin puñetero caso. Pero aínda así, nós sós chegamos a conseguir 200 mil votos. Imaxínate os que teriamos se fósemos en coalición co BNG. Pero non puido ser, e por iso gañou Feijóo. O BNG consideraba, e aínda considera, que nacionalismo era patrimonio seu. Pois moi ben! Así pasou o que pasou.

Suscríbete para seguir leyendo