Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Malditos Rapsodas

Regueifeiros y raperos emplean la rima musicalizada como forma de expresión oral para tratar diferentes temas, desde los más festivos e íntimos hasta los más polémicos de denuncia social y política. Sus versos resultan molestos para los que se siente aludidos

Malditos Rapsodas

  • Sondarúa
  • Ezetaerre
  • Os Carunchos
  • García MC
  • Pinto D´Herbón
  • Suso de Xornes
  • Lupe Blanco
  • La polémica suscitada por las últimas condenas a raperos como Valtronic, La Insurgencia o Pablo Hesél y a dos titiriteros en Madrid ha puesto en el foco de la actualidad el debate sobre la libertad de expresión y sus limites en una democracia que algunos califican de anómala y otros cuestionan que exista. “Ás clases opresoras nunca lles gusta que se lles digan as verdades; eu son dos que penso que estamos vivindo nunha dictadura e que hai espazos onde me censuran e nunca me van contratar”, comenta Luis Caruncho, músico tradicional y regueifeiro. “Parece unha persecución ideolóxica á xente de esquerdas, nacionalista ou independentista”, afirma Petrowski, de la banda de rap Ezetaerre.

    Los Mossos detienen al rapero Pablo Hasél tras el desalojo pacífico de la Universidad

    Los Mossos detienen al rapero Pablo Hasél tras el desalojo pacífico de la Universidad Agencia ATLAS | Foto: Reuters

    Regueifeiros y raperos usan la expresión oral en verso para tratar temas de todo tipo, desde vivencias personales hasta polémicas de actualidad y mismo denuncia social y política. Los primeros son herederos de una tradición popular con raíces en el medievo y emplean coplas con una métrica más encorsetada, mientras que los segundos proceden de una tradición oral de raíz africana que evolucionó hacia los cantos de trabajo de los esclavos, más tarde al soul y funk, y en los 70 al rap (rythm and poetry), formando parte de la cultura del hip hop nacida en barrios de las metrópolis estadounidenses.

    Aunque unos se ven reflejados en el tipo de arte que realizan los otros, los regueifeiros consideran que ellos son “más blancos” que los raperos, menos explícitos e incisivos en el lenguaje. “A regueifa é humor, busca máis o doble sentido, a retranca, dicir o mesmo sen ter que utilizar certas palabras ou expresións”, comenta Suso de Xornes, uno de los regueifeiros en activo más veterano e integrante de la tercera generación de improvisadores orales en la comarca de Bergantiños.

    El rapero Arkano improvisa una 'picadiña' al Deportivo en "La Ventana" a petición de un celtista

    El rapero Arkano improvisa una 'picadiña' al Deportivo en "La Ventana" a petición de un celtista Marta Clavero

    En ambos géneros se busca ser incisivo e impactar al público. “Os versos importantes para nós son o que os rapeiros chaman punchline” en sus batallas de gallos, tal y como explica Lupe Blanco, una de las dos mujeres profesionales de la regueifa que ejercen actualmente en Galicia.

    La improvisación siempre presente en la regueifa, donde el artista llega a cantar de cinco a seis coplas por minuto, exigiendo ingenio y rapidez mental, no es un componente obligatorio del rap, a no ser en las mencionadas batallas, ya que normalmente las bandas suelen optar por grabar sus composiciones y editar discos. “Ao estar improvisando, pode ser que unha copla saia más dura”, dice Suso de Xornes. Y es que en esas disputas, según dicen los regueifeiros, sale necesariamente el carácter y las opiniones personales del que está sobre el escenario.

    Sacar punta de temas de actualidad, la denuncia social, la crítica política y la defensa de la cultura son elementos comunes a ambos estilos de expresión oral, así como la defensa del idioma gallego tanto en el caso de los regueifeiros como de los raperos presentes en este reportaje.

    El rap no tiene que ser necesariamente políticamente incorrecto. “É unha forma directa, coloquial de expresar a palabra, por iso poden aparecer formas que non sairían nun texto repousado dun filósofo”, comenta el rapero de Ordes García MC. Tampoco ha de ser de denuncia social. “As primeiras gravacións eran temas bastante banais; a crítica social comezou co disco “A message” que sacou “Grandmaster Flash and the furious five” cando empezaban a denunciar a vida que levaban os afroamericanos en barrios de cidades estadounidenses”, explica García.

    Sea como sea, tanto raperos como regueifeiros son para los aludidos en sus rimas esos malditos y molestos rapsodas.

    “Polas nosas letras hai concellos que non contan con nós”

    Hugo Guezeta - Rapero de Sondarúa

    decoration

    Alex Arnoso, Than Bass DJ y Hugo Guezeta, integrantes de Sondarúa.

    El ponteareano Hugo Guezeta (29 años) comenzó a rapear con 17 y desde 2008 forma parte del grupo Sondarúa. Se decantó por el rap por ser la música que más le gustaba, “polo mensaxe que transmitía, polo componente lírico e porque vai contra inxustizas sociais, desigualdades e calquera cousa que se te pase pola cabeza”, explica, a la vez que considera que “é máis explícito que outros xéneros, por iso a censura está máis enriba”.

    Sus composiciones abordan cuestiones de crítica social y política, fiestas, defensa de la lengua gallega y “un pouco desfogarnos das frustracións que temos nós”. Sostiene que no se pone límites a la hora de tratar ningún tema en sus canciones, pero “é certo que o poder xudicial parece que está noutras épocas, perseguindo a xente polas súas composicións; como saída, tiramos de retranca en lugar de ser tan explícitos, pero tratamos de non autocensurarnos nunca”. El único “contratiempo” que tuvieron en su carrera fue por menciona fue por usar el salón de plenos de Ponteareas para grabar un clip en defensa de la libertad de expresión , “aínda que tiñamos o permiso”. Asume que “polas nosas letras haberá concellos e canles de distribución que non conten con nós” y considera que hay un retroceso en la libertad de expresión: “Letras dos 80 do punk radical vasco non tiveron problema; hoxe en día alguén ten que ir a cadea mentres o Rei Emérito vai de viaxe; estamos indo para atrás”.

    “O Rap é a canción protesta das inxustizas sociais”

    Petrowski - Rapero de Ezetaerre

    decoration

    Carchu, Pirola y Petrowski forman la banda de rap Ezetaerre.

    Dignidad, solidaridad y humildad son las palabras que definen el grupo de rap combativo gallego Ezetaerre, formado en 2015 por estudiantes de comunicación de audiovisual en A Coruña. “Inspirámosnos en cousas que pasan no noso día a día ou vemos nos telediarios e buscamos a música como válvula de escape, pero non no sentido de evadirse, senón de combatir”, explica el porriñés Pedro (Petrowski), integrante de la banda junto al coruñés Garchu y al ourensano Pirola. Considera que cantar en gallego “xa é un posicionamento político que nos pecha portas pero nos abre outras a un circuito alternativo concienciado coa situación idiomática”.

    “Non nos autocensuramos, sería un xeito de derrota”, comenta, a la vez que califica las condenas a raperos de “atropelo en toda regra” “Enaltecer o terrorismo dunha banda que no leva en activo equis anos? Inxurias a un monarca investigado por supostos delitos? Eso é coartar a liberdade de expresión, e iso que en moitas cousas non estou dacordo con Pablo Hasél. O rap sempre foi canción protesta das inxustizas sociais. Temónos que preguntar se a transición foi tan modélica como nos intentan vender ou por que o goberno español dicía que ía quitar a lei mordaza e ao chegar ao poder non o fan”, dice Pedro.

    "Música reivindicativa sin agresividad"

    Luis Caruncho - Regueifeiro y componente de Os Carunchos

    decoration

    Luis Caruncho es uno de los artífices de la recuperación de la regueifa. Ricardo Grobas

    Gaiteiro y músico tradicional, Luis Caruncho es uno de los principales artífices de la recuperación de la regueifa en Galicia, género que lleva practicando desde 1998 y divulgando en talleres que imparte a escolares por toda Galicia. Esta tarea le lleva a lamentar la pérdida del uso del gallego como idioma entre los menores y a reivindicar su empleo.

    “A regueifa ten que ver co estado de ánimo, nunca me puxen límites nin problemas por dicir algo, que eu saiba. Pódese falar de todo pero tamén tes que saber que si vas a un sitio determinado te expós”

    decoration

    Menciona un caso reciente en la TVG. “Había un concurso de regueifas que ía durar toda a temporada; unha regueifeira falou da manipulación e adheriuse a causa ‘Defende a galega’. O porgrama non durou nin dous meses”. Además de la defensa del idioma gallego, los incendios y los gastos en armamento son otros temas a los que alude en sus coplas. “Levo más de 25 anos facendo música reivindicativa pero sin agresividade; ando nas escolas todas a semanas e non lles digo cousas agresivas aos nenos para que empreguen o galego, so trato de convencerlles. Este regueifeiro vigués se muestra contrario a aludir a personas en las coplas. “Cando falamos do Prestige, denunciamos o que houo, pero non nos metimos nin con Rajoy nin con Feijóo porque outros o tiveran feito igual. Paréceme lamentable que persigan a rapeiros por cantar verdades, ainda que no caso do Emérito eu non me metería con el, senon coa monarquía”.

    “A palabra pode transformar o mundo”

    García MC - Rapero desde 1997

    decoration

    El rapero de Ordes García MC.

    Influenciado por la banda de Ordes Cinco Talegos en la que estaba su hermano, con 13 años escribió su primer rap (año 97) y de ahí creó el grupo “Jamberros”. De 2003 a 20016 formó parte de “Dios que te crew” y ahora con su proyecto García MC Nación Quilombo explora otros ritmos “nunha teima de poñer o meu rap en diferentes paus músicas dos sitios onde estiven” (Guinea Bissau , México, Colombia, Cuba). “Na adolescencia tes unha gran necesidade de expresarte e cando aportas unha ferramenta así dis “guau”; tiña moita enerxía, fixábame nas rimas pero non tanto nas letras; facía xogos de palabras. Despóis, en Jamberros e Dios que te crew, estivo presente o rap máis social; aínda que as letras tiñan retranca, había crítica. Agora, con Nación Quilombo, fago máis da miña biografía, do que sinto, do que me pasa, pero tamén hai cancións como “Cleptocracia” que denuncian a corrupción sistémica. Ás veces utilizando o humor e outras de xeito máis directo: depende da canción, da época e do momento”, explica.

    Sobre las condenas a raperos, dice que “seguramente sexa o chivo expiatorio. Teño visto obras de arte perturbadoras e fortes que non me molan nada ou incluso me parecen mal, pero de aí a meter a xente en prisión por escribir unha canción... O rap, a palabra, é un arma de dobre fío. Eu estou na liña de utilizala como algo sanador, de que poidamos transformar o mundo a través dela para algo positivo. Na miña música sempre houbo positividade, pero entendo que haxa persoas que teñan unha rabia dentro ou vivan situacións xeográfias concretas que a utilizan de forma máis agresiva”, manifiesta García MC, que el próximo 26 de marzo ofrecerá un concierto didáctico en vivo en Sada.

    “O mundo está moi enrarecido”

    Pinto D´Herbón - Reguefeiro, representante del Agro-rap gallego

    decoration

    Pinto D´Herbón lleva 35 años haciendo copias populares Xoán Álvarez

    De niño aprovechaba la Festa dos Maios para poder hacer con libertad coplas satíricas sobre los maestros. Luego se encontró con Xurxo Souto y se unió a la fiebre de las regueifas, género de improvisación oral que ha paseado por toda España con Luis Caruncho. Autor de temas tan exitosos como “O Nitramón”, “A motoserra” o “Paviméntame”, éste último dedicado al ya fallecido conselleiro José Cuiña, al cual tuvo la oportunidad de cantárselo a la cara durante un concierto de Manu Chao en Lalín, Pinto D’Herbón inventa coplas ingeniosas cuando está trabajando el campo.

    “Na leira a cabeziña non para, un día que chovía moito saiume o Paviméntame porque aos regos de Herbón non chegaba o asfalto”

    decoration

    Con 51 años y dedicado a expandir el arte de la regueifa entre los escolares, dice que ahora usa una regueifa más blanca. “O mundo está moi enrarecido, quero que a xente se diverta, non ferir sensibilidades”. Respecto a los problemas judiciales que han tenido alguno raperos dice: “Estou dacordo coa mensaxe que mandaron pero non coa linguaxe que usan. Son dos que penso que podes facer dano sendo sutil, cunha linguaxe xeitosa, sutil. Estou en contra de que se meta na cárcere a unha persoa por cantar o que pensa, eso quere dicir que a liberdade brilla pola súa ausencia”.

    “Hai que ter coidado co machismo”

    Suso de Xornes - Regueifeiro de Bergantiños

    decoration

    Suso de Xornes, de 63 años, es regueifeiro desde los 18

    Junto a su colega Antonio de Xornes es el único representante en activo de la tercera generación de la regueifa de Bergantiños, comarca en la que la tradición se mantuvo intacta y fue recuperada por iniciativas como el festival promovido por el vigués Centro Cultural de Valladares, trasladando ahora el epicentro de esta tradición oral a la provincia de Pontevedra. 

    3

    Batallas de rimas con las Regueifas de Valladares

    “O problema do reguefeiro é atopar un tema; a partir de aí non hai problema en falar de política, fúbol,... Eso si, hai que ter coidado co tema da muller. Houbo que cortar coplas que se cantaban hai 40 anos porque eran moi machistas. Sempre vamos dous a regueifar e cada un defende unha postura. Nunca tiven problema, as veces daste conta no escenario que hai un tema que non funciona e o cortas. Ao estar improvisndo pode pasar que che saia una copla un pouco máis dura. Hai certas cousas que nunca as diría o as diría con retranca, sin utilizar certas palabras ou expresións”, comenta.

    “Toco temas con retranca, sen caer insulto fácil”

    Lupe Blanco - Regueifeira de Bergantiños

    decoration

    Lupe Blanco es una de las dos mujeres regueifeiras profesionales de Galicia

    Biznieta de Blanquiño de Muiño Seco, considerado el padrino de la regueifa en Bergantiños, Lupe Blanco es, junto a Alba María, una de las dos mujeres regueifeiras profesionales de Galicia.

    “Gústame manter a tradición, coas melodías que utilizaban os antigos regueifeiros pero con mensaxes diferentes, xa que hai cousas que gustaban hai 50 anos e agora non fan gracia. Antes non estaba ben visto que as mulleres regueifaran; a día de hoxe xa é natural, á xente gústalle ver esas disputas entre home e muller”

    Sostiene que no se pone tabúes, que le puede sacar gracia a cualquier tema, excepto al de la violencia de género. “Ás veces tocamos o tema da igualdade, pero sempre con coplas reivindicativas que a xente aplaude: é cuestión de apoiar a causa”, manifiesta.

    Respecto a las condenas a raperos, considera que es un asunto complicado. “Eu cando vou regueifar sei a que sitio vou, sei diferenciar unha taberna dun acto cultural. A miña finalidade non é espertar polémicas, so manter unha cultura oral que mamamos en Bergantiños. Toco temas políticos e socias pero sempre no fío da navalla. A regueifa caracterízase pola retranca, por dicir as cousas para que a xente as entenda, sen caer no insulto fácil”.

    Compartir el artículo

    stats