Sen dúbida que algúns, ou acaso bastantes/moitos, de entre Vdes. --sempre moi amables lectores destas liñas semanais-- xa foron vela. Así e todo, por se aínda non fixeron tal cousa, permíntalle a este, seu, cronista a pequena suxestion: acudan ao cinema e visionen "A Esmorga" de Ignacio Vilar. E mellor, e a ser posible, "A Esmorga" V.O. Con certeza que non han de saír defraudados da sala.
Hai xa uns cantos, moitos, anos, quen isto escribe atreveuse a preguntarlle a D. Ricardo Carballo Calero arredor dos motivos da súa escasa estima pola obra de Eduardo Blanco Amor. O meu mestre espetoume ao momento: "É que non liches, entón, as páxinas que lle dedico na miña "Historia da literatura galega contemporánea"?" "Precisamente", retruquei, ao tempo que facía memoria do texto que o grande estudoso ferrolán destina alí a analizar os valores de "A Esmorga": "Que se propuxo o autor ao nos referir puntualmente unha serie de miserias físicas e morais? (...) A maior parte das novelas negras de hoxe, co seu brutal realismo, remítennos a unha instancia ideal. Mais en "A Esmorga" non se observa unha intención inmediata de significación trascendente." "Vexo que non concordas conmigo --resolveu, finalmente, D. Ricardo--. En fin, que se lle vai facer? De certo que, se algún día escribes a túa propia historia da literatura galega, has de dicir cousas diferentes das que eu sosteño sobre esa novela."
O relato dunha traxedia: dunha traxedia moral e, asemade, dunha traxedia social. A denuncia dunha xustiza cega e sempre allea para os degaros dos máis desfavorecidos. A viaxe cara aos infernos da violencia de clase, pero tamén desoutras física, psicolóxica, sexual... O afastamento dos deuses, inexistentes e/ou insensibles perante o desgarro vital dos mortais. O rigor despiadado da natureza, implacable nas súas intemperanzas arreo. A indefensión e mais a controversia. A desesperanza, medo e o castigo brutal. A codia ruín que alimenta os humildes... En fin, o húmido percorrrido polo lado escuro do corazón humano: todo iso, e probablemente aínda máis, reflicten as páxinas da que, acaso, constitúa a mellor mostra de novela escrita en lingua galega deica aos nosos días. Xa que logo, toda unha invitación --pero, asemade, todo un enorme risco-- para traducila en fotogramas da gran pantalla.
Antóllanse variadas, daquela, as posibilidades de transformar as palabras de Blanco Amor en fita cinematográfica; con certeza que as lecturas plausibles do texto, agora revertido en fotogramas, deveñen múltiples. Sen embargo, é dereito --mellor aínda: constitúe un verdadeiro deber-- do cineasta atopar unha nova dimensión, construír/deconstruír sobre o xa cimentado; entregarnos unha ficción a partir da ficción... Acostuman opinar os --para un servidor de Vdes., cativos ou directamente malos-- lectores de narracións e/ou espectadores de cinema que un determinado film "se afasta do texto que lle deu soporte inicial" e, en consecuencia, pontifican que "mellor é ler a novela que ver a película". Nin que dicir ten, os tales esquecen, por exemplo, que "O terceiro home" (1949) foi primeiro guión cinematográfico que romance (1950), ambos da man do grande Graham Greene. Ou que fixo moi ben Jean-Jacques Annaud en axeitar a súa ben merecente "O nome da rosa" (1986) sobre apenas algunhas claves da magnífica narración do mesmo título (1980) que escribira Umberto Eco. E é que de pretender fidelidades ao conxunto do texto do escritor italiano --tan falsas, pois, como imposibles--, é ben probable que o resultado tería dado nunha desfeita.
Acerta daquela, e moito, Ignacio Vilar en propoñer unha ficción cinematográfica inédita; isto é, a súa particular "A Esmorga", con base en tres piares fundamentais: o primeiro deles, as sólidas interpretacións da man de Miguel de Lira, Karra Elejalde e Antonio Durán "Morrís" a (re)crearen, cada un deles, uns espléndidos Cibrán, Bocas e Milhomes. Trátase, daquela, dun profesional exercicio de desempeño, mais tamén dunha sabia, fundamental dirección de actores. En segunda instancia, o éxito acompaña a Vilar na perfecta ambientación, mesmo na deslocación espazo-temporal do relato --a fins do século XIX, no texto de Blanco Amor; na década dos 50 do século XX agora; ben máis virado cara ao rural, ou semiurbano, en Vilar que na novela--, proxectada sobre un territorio incerto, a abaoiar entre a pedra gastada das vellas rúas ourensás e mais o verdor escuro das campas e dos lameiros, a pálida luz da invernía apenas alumeando a escena. E o terceiro alicerce está aínda, ao ver de quen isto escribe, na asisada lectura que Vilar amosa respecto daquela natureza inmisericorde da que falabamos máis arriba: un humedén, unha lentura que empapa corpos e, sobre todo, mentes e ánimos, que transpira e abafa, que acora e consome.
Habería, quedou dito, outras "esmorgas" posibles nas nosas meimiñas; porén, esta que vén de filmar Ignacio Vilar demostra a verdade dun cinema ben feito, dun cinema traballado con esmero; un cinema, entón, que dá gusto contemplarmos e gozarmos. Como din por Ourense, beizón para entregas semellantes.
