Sempre me teño preguntado as razóns polas que a República de 1931 foi quen de suscitar tan inquebrantables e fervorosas adhesións, por unha parte, e desatou un odio tan profundo, pola outra.
Confeso que tardei en dar cunha resposta comprensible capaz de explicarme a min, en primeiro lugar, as causas de tal posicionamento. Hoxe coido poder dicir, aceptando a máis elemental das teorías, que a razón esencial do problema xerouse cando o pobo se percata de que a República asumía que a xente do común tamén tiña algúns dereitos. Esta circunstancia posibilitaba construír un discurso retador e distinto capaz de disputar a hexemonía secular ao poder establecido. Os anos da República provocan, en efecto, unha reestruturación do discurso político e cultural no que unha intelectualidade laica, entusiasta, reemplaza a aristocracia militar e o clero nas esferas do poder, aspirando a unha sociedade moderna e de progreso. Unha vez máis o cronista máis sintético desta vivencia en Galicia será Luís Seoane.
Estaban Maruxa Fernández e Luís Seoane en Madrid. Era o 14 de abril de 1967. De regreso ao hotel, impresionados e abatidos pola indiferencia da xente coa que se cruzan, Luís colle a pluma e escribe unha carta aos seus amigos Susana e William Shand, residentes en Bos Aires, unha especie de agasallo nostálxico, íntimo. Unha proba irrefutable da versatilidade da carta, estremeira de todos os xéneros, para expresar sentimientos tan cotiáns como excelsos.
“Luís Seoane lembraba nunha carta a alegría desbordante daquela data de 1931 coma un amplo rumor de mar que invadía as rúas e rueiros de Galicia”
Lembra o intelectual galego aquela alegría desbordante do 14 de abril de 1931 coma un amplo rumor de mar que invadía as rúas e rueiros de Galicia. Soamente comparable á festa que provocou a aprobación do Estatuto de aquel 28 de xuño de 1936 cando se prenderon fogueiras nos montes de toda Galicia, mentres as rúas eran invadidas por xente abrazándose ao son de gaitas, tambores e bombos. Semellaba, segue a dicir na carta Seoane, que o pobo alimentaba o lume como querendo escorrentar os males do pasado e os rancores históricos. Galicia era unha fervenza de ideas. Discutíase sobre elas nos claustros universitarios, nos talleres, nos cafés e nas tabernas. Lamenta Seoane que mirando aos ollos á xente da súa idade que probablemente mantivera o mesmos sentimientos de comuñón, de alegría e esperanza aquel 14 de abril, se mostrase hoxe sen o máis mínimo xesto de complicidade. Teñen os ollos dun día calquera. Sinte, di Seoane na carta, unha enorme pena por aquel soño colectivo perdido, traizoado. Sinte mágoa por tantos anos perdidos e tanto padecemento.
Remata a misiva recordando que non hai posible obra de arte –museo, cadro, monumento– que poida acadar a grandeza de todo un pobo cantando un himno, conmemorando pacíficamente un porvir, que se esperaba, de felicidade. Endexamais vira Seoane un espectáculo como aquel das montañas que rodean A Coruña coas fogueiras encendidas nos seus cumes cando a noite xa invadira a cidade nin a tantos homes e mulleres cantando polas rúas aquel 14 de abril de cinco anos antes.
María Zambrano, movida por este mesmo entusiasmo, reclamaba a necesidade dun xénero literario novo para expresar ese alborecer co que as persoas aparecían diante dos ollos nos anos da República. Perdida a patria Seoane recóllese no regazo do rumor da multitude do pobo de Galicia mediante a humilde expresión dunha carta de emigrante desnortado. A grandeza da palabra.
