De costas á morte

Infancia e morte son dous conceptos cunha relación imposíbel na nosa cultura. Será por iso que o director de teatro francés, Olivier Letellier, pon en escena "Venavi", unha obra onde se reflexiona sobre o achegamento da morte na infancia. A historia conta a experiencia dunha xemelga de 6 anos que se nega a medrar porque espera a volta do seu irmán xa que, despois da morte deste, a familia díxolle que o neno marchou de viaxe ao bosque: unha metáfora frecuente, que ás veces ten un destino máis fantástico como as nubes ou as estrelas.

Nun exercicio de honestidade, xorde a verdade de que o silencio e a negación da morte cos novos emana da nosa incapacidade para observar o finalismo da propia vida. Pero aínda que estamos inexorabelmente dirixidos a morrer, a negación é unha actitude que se expresa en moitas direccións, alimentando condutas irracionais. Así, a morte devén inevitabel pero sostemos que “o ser humano o pode todo” en aberta confrontación coa existencia dun Deus todopoderoso.

No caso das nenas e nenos, o silencio e mais o afastamento da máis ineludíbel das nosas realidades é unha boa forma de fomentar unha imaxinación aterradora nas mentes infantís, un auténtico atranco para desenvolver consciencia e maduración vital. Vivir de costas á morte e deixar de contemplala como parte da vida non é inocuo, e a falta desta necesaria reflexión é motivo de moitas ansiedades e medos que debutan cada vez en idades máis temperás.

Más allá del adiós

A ciencia convértese nun contexto conveniente para orientarnos nestes dialógos. Porque o seu método cousifica todas as observacións, proporcionando a distancia necesaria para que a angustia non atope ninguna resonancia. A perspectiva biolóxica da morte impulsa explicacións suficientes para os máis pequenos porque aínda non están presos das expectativas do eu. A aproximación universal, irreversíbel e funcional da morte no contexto dos seres vivos é un diálogo axeitado porque ningún duelo pode resolverse se hai silencio, porque a palabra sempre é sanadora e tamén porque estes sentidos preparan para respostas máis existenciais no futuro.

Pero aínda que todo ser vivo é finito, a consciencia deste destino é patrimonio humano. Enguedellados na dimensión existencial que xera a desaparición da identidade, confundimos as repostas que a infancia necesita coa que necesitamos nós. Non por nada a morte ocupa unha parte fundamental no pensamento de todas as culturas, en especial das relixiosas. Independentemente da nosa identificación con elas, estas tradicións ofrecen metáforas que son parte da consciencia universal. Pode que cinguir algunha delas sexa tranquilizador aínda que impacten de forma decisiva na vida, unha condición moi determinante do poder das relixións. A católica é bastante vantaxosa, da moito rédito na superación da morte xa que ofrece resucitar en corpo e alma; con semellante oferta, é de supoñer que moitos morren satisfeitos.

Pero aínda que a relixión ofrece unha analxesia considerábel, tamén hai que valorar os esforzos que introducen para obtermos estes beneficios, xa que a promesa require transformar a vida nun abismo de submisións, culpas e represións. Hai que ler moi ben a letra pequena e meditalo antes de asociarse con algunha delas. Mais neste contexto de separar a alma do corpo para conseguir vencer a morte, tampouco se libran de camiñar en círculos os mellores pensadores; Platón sostía que o corpo é o cárcere da alma; vinte e catro séculos despois, Derrida declarou que é a alma o cárcere do corpo. Así, atopar unha saída resulta difícil.

O invento da trascendencia dando un sentido á vida é unha das formas máis universais de aturar a morte. Deste xeito, a morte pode poñer un punto e final como esperamos en todo relato; despois de todo, que é a vida senón un conto curto? Necesitamos converter a existencia en algo, porque existir non resulta suficente para aceptar este final ingrato.

Por isto é necesario ter presente a morte, toda vez que ela libera do absurdo dunha parte da nosa cotianidade, unha idea heideggueriana moi suxestiva. Di Sócrates que a filosofía é o exercicio para a morte. Está claro que falar non resolve o final pero as narrativas son terapeúticas e desmistifican, e este é un bo estado para cando chegue. O noso país ten o récord do maior consumo de benzodiacepinas, esas medicacións que se toman para aliviar a ansiedade; é dicir, o medo; é dicir, a morte. Non hai dúbida de que estamos facendo algo mal e de certo que o problema comeza coa infancia.

Suscríbete para seguir leyendo