“Hai xente que aínda cre que os guerrilleiros eran uns bandidos”

En A loita dos perdedores. Razón e xénese da guerrilla antifranquista en Galiza (Laiovento), Luís Lamela contribúe á creación dunha imaxe máis humana da loita guerrilleira contra a ditadura, reflectindo asemade algúns datos histórico-biográficos dos seus personaxes máis relevantes.

–En Galicia, houbo fuxidos e homes do monte dende case o primeiro momento do golpe de Estado de xullo de 1936. A partir de que altura podemos falar, entón, de resistencia armada, da existencia dunha guerrilla máis ou menos organizada e cun obxectivo político concreto?

–Nos primeiros meses da guerra, os escapados mantivéronse perto das súas propias casas, recibindo axudas das familias para poderen comer e agocharse, pero chegou unha altura na que a presión da Garda Civil foi tal que se viron obrigados a alonxarse da zona de orixe. A partir dese momento, comezaron a organizarse, pero daquela non con ánimo de facer unha guerrilla, senón de poderen enfrontarse á Garda Civil en igualdade de condición: é dicir, coas armas na man. Porén, ao afastarse das familias, perderon o apoio para poderen mesmo alimentarse, de maneira que empezaron a facer ou, na súa xerga, “executar sancións económicas” contra personaxes achegados ao franquismo. Esas tales sancións económicas estaban destinadas a pagarlles ás xentes que os protexían. Porque daquela os homes do monte non vivían no monte permanentemente, senón que dispuñan dunha serie de vivendas que lles prestaban aqueles que os apoiaban e nas que se establecían periodicamente. Aconteceu que, cando na Segunda Guerra Mundial os aliados se albiscaban como vencedores, os fuxidos consideraron que deberían facerse notar no interior de España para que as potencias aliadas soubesen que, dentro do país, existía xente que estaba loitando coas armas na man contra a ditadura, pensando que as súas accións poderían dar pulo a que as nacións gañadoras intervisen para derrocar o réxime. De maneira que entre finais de 1943 e principios de 1944, o PCE comeza a organizar no monte unha guerrilla que tiña o carácter de exército, se se quere irregular, pero inequivocamente aliñado coa República.

–De cara á propaganda, a prensa franquista tratou os guerrilleiros como “bandoleiros”, “atracadores”, “bandidos”….Por que foi que se deixou en mans de Falanxe e mais da Garda Civil a represión do maquis?

–Nun principio, si que se recorreu ao exército, con base nos chamados somaténs, pero co tempo decantouse por potenciar a policía e nomeadamente a Garda Civil, corpos que progresivamente se foron asentando con cuarteis espallados por toda Galicia. De todos os xeitos, en momentos oportunos, estes dous corpos seguían sendo axudados polos militares.

–E os falanxistas? Actuaban autonomamente?

–Non. Agás excepcións, sempre estiveron ás órdes e á disposición das forzas da orde pública.

A loita dos perdedores. Razón e xénese da guerrilla antifranquista en Galiza

Autor: Luís Lamela

Editorial: Laiovento

PVP.: 24,95 €

Nº de páxinas: 302

–Como foi aceptado entre socialistas e anarquistas que o PCE decidise reorganizar a guerrilla e reconverter a Federación de Guerrillas no Exército Guerrilleiro, baixo a dirección do propio PCE?

–O Partido Socialista, coa súa cúpula exiliada en Francia, xa ordeara aos guerrilleiros da súa ideoloxía que abandonasen a loita porque, entre outras razóns, xa estaban convencidos de que aquela era unha resistencia inútil, e un pingapinga arreo de homes abatidos, que de ningún xeito poderían conseguir o obxectivo de derrocar a Franco. Aproveitando ese baleiro, o PCE dispúxose a reorganizar a guerrilla, permitindo tamén o alistamento nas súas ringleiras de anarquistas, galeguistas e socialistas que non acataran as ordes da dirección.

–Durante varios anos, os guerrilleiros tiveron un ollo posto na súa loita e outro no desenrolo da Segunda Guerra Mundial porque crían que a vitoria dos aliados significaría a caída de Franco. Porén, as potencias occidentais (nomeadamente Estados Unidos e Inglaterra) xa estaban noutra batalla, a de impedirlle o paso ao comunismo. Sabíase isto na cúpula do PCE dende o principio ou tamén para eles foi unha sorpresa?

–Ademais de loitar contra Franco, a guerrilla tamén axudou con algunhas accións ás nacións aliadas, tal e como ocorreu cos ataques e sabotaxes ás minas de wolframio que sostiñan os nazis ou axudando a pilotos caídos a cruzaren a fronteira con Portugal. Con esas accións, querían dar sinal de que os guerrilleiros apoiaban a causa dos aliados, así estimaban que, cando rematase a guerra, acordaríanse deles. Evidentemente, trabucáronse, porque o aliados decididiron que fosen “só os españois” quen acabasen coa ditadura.

–Houbo guerrillas en varias zonas de España nos primeiros anos da posguerra pero algunha delas chegou a ter a importancia que tivo a guerrilla galega?

–En Cataluña e en Andalucía houbo tamén movementos guerrilleiros importantes, pero non tanto como o dos galegos. Isto seguramente se debeu ao aillamento que lles permitían os montes e que fixeron da guerrilla de Galicia un movemento moi forte, ata o punto de que os franquistas tiveron que acentuar a represión até dar morte e extinguir a case a totalidade dos guerrilleiros.

–Unha das estratexias máis “efectivas” para acabar coa guerrilla foi a aplicación da chamada Lei de Fugas. Que viña ser esa figura?

–Era unha lei que xa existía antes que a guerrilla e que foi utilizada dende o inicio mesmo da guerra. Con esta lei, dábaselles mans libres ás forzas de orde pública para matar, ou mellor dito, asasinaren a todo aquel sospeitoso de estar en contra da ditadura. En moitos casos, detíannos e,en lugar de entregalos aos tribunais de xustiza para que os xulgasen, executabannos directamente sen darlles ningunha oportunidade de defenderse. Porque o que eles facían non consistía en matalos mentres fuxían, como falsamente figuraba nos informes, senón que os mataban cando xa estaban detidos, como así se demostrou coas autopsias a cadáveres nos que se rexistraron tiros na caluga, o cal evidenciaba as súas execucións.

"A Lei de Fugas permitiu ás forzas de orde pública asasinar a todo aquel sospeitoso de antifranquista"

–No libro dedica Vde. numerosas páxinas ás biografías dalgúns dos máis destacados guerrilleiros pero quen foron os principais líderes?

–Pois os Marrofer, Manuel Ponte Pedreira, Foucellas, Martinez de Neira…e uns cantos máis que foron caíndo pouco a pouco, deixando uns baleiros que foron moi difíciles de encher porque non tiñan relevo.

–Fálase de memoria histórica pero os guerrilleiros seguen sen ser recoñecidos como soldados da República. Por que a estas alturas non reciben o recoñecemento que merecen?

–A verdade é que iso é incomprensible. Eu non sei por qué. Se no franquismo foron vilipendiados, aínda hoxe en día hai xente que segue crendo que eran uns simples bandoleiros.

Suscríbete para seguir leyendo