Por veces as veladuras das Parcas retorcen a fiada ata volveren inextricable o nobelo que, unha vez cortado, nos deixa a carón do barqueiro Caronte, pé da Lagoa Estixia. A Domingo Villar regaláronlle en vida belidos fíos de ouro, mais reserváronlle un mourísimo e inesperado fío derradeiro.
Aseguraba Menandro que os amados dos deuses morren novos. Moito debeu ser o que desexaron oír da súa propia voz as intensas historias de intrigas, desaparicións e descubrimentos vigueses por el artelladas, pois furtáronnolo pronto, demasiado pronto. Mais Villar non marchou sen deixar tras de si unha vida plena e unha obra madurecida, que tivo como epicentro emocional, afectivo e sentimental o Vigo que o veu nacer, ao que regresaba decote como á súa Ítaca benamada. Porque alí comezara todo, era alí onde todo tiña para el sentido e tamén foi alí onde todo rematou.
Nacera nos primeiros de marzo de 1971 e medrou sendo un neno fantasioso, no seu dunha familia nutrida coa que foi moi feliz. Na súa casa estimábanse os libros, así que dende ben cedo se afeccionou á lectura. Daquelas obras lidas no ledo tempo da infancia recordaba sempre con devoción A illa do tesouro de Stevenson, que o marcou ata o punto de, ao facerse adulto, coleccionar edicións da obra, pois dende meniño soñaba con atoparse con Long John Silver, fascinado polas súas aventuras piratas. El que, como unha sorte de Jim Hawkins olívico, contemplaba con ollos extasiados o mar dende a ventá da vivenda familiar.
Aquelas lecturas un moito eclécticas entre as que Stevenson señoreaba deron froito a non tardar e, sendo aínda un rapazolo, comezou a escribir relatos que compartía con familiares e profesores. Logo viñeron os anos mozos e a formación académica. Matriculouse en Dereito, que o aburriu soberanamente, así que decidiu pasarse ás Ciencias Empresariais que, sen ser tampouco moi do seu agrado, non lle resultaron tan enfastiosas como para non lle permitir licenciarse, aínda que a súa auténtica vocación seguía a ser, e así o foi ata o remate dos seus días, a escrita.
Acabados os estudos viñeron anos de quefaceres varios: no negocio de plásticos familiar, nunha empresa química, nunha bodega de viño... E logo chegou o amor e, con el, o definitivo asentamento en Madrid, no que viviu os últimos vinte anos, con frecuentes e morriñentas escapadas ao seu Vigo natal na compaña da súa muller turolense e os seus tres fillos.
Na capital do Estado fixo de todo: traballou como guionista para cine e televisión, exerceu como xornalista radiofónico en programas de gastronomía, de libros ou de fútbol, pero o que lle cambiou a vida foi a publicación da primeira novela no 2006, Ollos de auga, un libro editado por Galaxia en galego e logo por Siruela en castelán que obtivo un grande éxito de público, sendo inmediatamente traducido a moitos outros idiomas. Tres anos despois apareceu A praia dos afogados (2009), que consolidou o fenómeno narrativo Villar, catapultándoo ás listas de libros máis vendidos non só en Galicia senón tamén no resto do Estado.
A esa altura profesionalizara xa a súa dedicación, compaxinando a escrita de novelas coa impartición de conferencias e charlas e a colaboración en diferentes medios de comunicación, o que non o privaba de axudar cos cativos, cociñar, ir á escola procurar os rapaces e ata supervisar os seus deberes. Nese equilibrio multitarefa foi redactada durante dez longos anos a terceira e derradeira novela, O último barco (2019), á que se lle engadiu máis tarde o conxunto de relatos Algúns contos completos (2021), o seu libro testamentario.
Cando lle preguntaban, Villar explicaba que nunca se sentira un intelectual que buscase transcender, que el era un artesán da palabra que contaba historias amodiño, que falaba de personaxes emocionados que pouco a pouco ían crecendo. É máis: advertía á xente que aforrase procurar nas súas obras moitas persecucións, tiros, sangue a regos e vísceras por toda parte, que o seu eran as historias reflexivas, íntimas, cunha certa trama policial ben cernada, si, máis sempre como unha escusa para o verdadeiramente importante.
Porque para el o que en realidade contaba era que por medio da novela negra se podía falar dun crime, xaora, mais sobre todo de moitos outros asuntos que alcanzaban maior relevo; poño por caso: as reflexións sobre a soidade na que todos vivimos, as relacións entre pais e fillos, a preocupación por un mundo cada vez máis atento ao material e menos ao espiritual e no que se concede cada día menos espazo á cultura e ao coñecemento.
Lida nunha ou noutra clave, o caso é que a súa triloxía policial colleitou un éxito rotundo, no que foi decisiva a popularización da parella protagonista, o xenuíno inspector Leo Caldas e o seu acompañante Rafael Estévez, que se converteron (sobre todo o primeiro) en marca da casa e selo identificador da prosa do autor.
Caldas, un tipo ata certo punto anódino, sen ningunha calidade sobresaínte, preocupado tan só por cumprir co seu deber do xeito máis profesional posible, era un personaxe perfectamente humano co que resultaba doado empatizar, mesmo ser comprensivo co seu fracaso matrimonial e a complexa relación co seu pai e con determinadas amizades.
Da súa parte, Estévez foi para Villar un personaxe dunha eficiencia narrativa extraordinaria, pois ao ser un axudante zaragozano que atopaba dificultades para entender a particular idiosincrasia galega e a súa retranca, ao escritor vigués serviulle para explicar a través del o que quería facer comprender de Galicia a propios e, sobre todo, a alleos. Dito doutro xeito: as preguntas que Estévez facía a Caldas sobre certos usos e comportamentos, costumes e circunstancias de noso serviron para que Villar deslizase saberes psicosociais e antropolóxicos que nos definen e que, presentados dun modo máis expositivo, terían fagocitado a trama das novelas.
Establecidos os móbiles (asasinatos e desaparicións que cumpría resolver policialmente) e as intencións de fondo (reflexionar sobre a etoloxía do ser galego), ficáballe por resolver a Villar a fórmula a través da cal comunicar todo o seu mundo narrativo. E aquí tamén se inclinou por unha solución que o singulariza: o capítulo breve de parágrafos sucintos. O escritor ten confesado que se sentía incapaz de escribir nada moi extenso, que o seu era redactar cada capítulo como un relato en si mesmo, coa súa introdución, no e desenlace, que ganduxaba co seguinte e este co próximo e así ata o final, compoñendo un rosario de doas micronarrativas que funcionaban por continuidade e implicación cruzada.
Tan habelencioso mecano, de grande efectividade novelística, presentaba en Villar dous elementos moi característicos: a omnipresenza do mar e o viguesismo. Para xustificar o primeiro abonda con pensar nos seus títulos, todos eles vinculados ao elemento líquido e mareiro, pois é nese espazo portuario, de pescadores que saen a faenar e ferries que cruzan a ría, onde transcorren moitas das (sub)tramas dos seus libros. Canto á pegada viguesa, esta faise obvia por ser na cidade olívica onde acontecen as historias, un territorio que acaba por funcionar como unha especie de protagonista paralelo dos sucesos, non tanto polo moito que poida haber nestas obras de descrición topográfica da cidade coma polo que supoñen de inmersión emocional nunha matria de recendos salgados, voos de gaivotas no peirao, barcos regresando a porto, comidas no Bar El Puerto e viños na taberna do Elixio.
Este mundo de realismo duro, cheo de individuos delituosos e seres magoados pola vida, tivo natural reverso nos relatos de Algúns contos completos (2021), feixe de dez historias escritas ao longo de anos, a maioría delas inéditas, outras avanzadas nalgún xornal e todas nacidas como narracións orais coas que entreter xuntanzas familiares. Uns contos que amosan unha esfera creativa moi diferente ao do Villar autor de novela negra, pois neles o melancólico, o insólito, o fantástico e o humorístico amalgámanse para crear unha aliaxe singular, con protagonistas fascinantes que nos abraian pola aventura dun vivir fóra do común.
Fóisenos o Villar que dende as lonxanías mesetarias soñaba o mar de Vigo e lle imaxinaba historias, que escribía oíndo música suave na alta noite, cando todo ficaba en silencio e podía estender cadernos con infindas anotacións nunha mesa cumprida na que nunca faltaban o chocolate e o café. Marchou o escritor que lle lía en voz alta a seu pai as novelas para que este lle dese o seu parecer e comprobar, de paso, sonoridades. Deixounos o novelista que se definía como pesimista alegre, que prefería antes nada estar coa súa xente, desfrutar dun bo lume no que quentarse nos fríos días de inverno e gozar vendo gañar ao seu Celtiña. O autor que amaba o azul do mar, as hortensias e os bufos e que se sabía en paz consigo mesmo. Boa viaxe, Domingo. E grazas millenta por tanto.
Opera aperta
A magoante e repentina partida de Domingo Villar deixou no ar non poucos proxectos literarios e creativos. Nalgunha entrevista referírase á que ía ser a próxima entrega da serie protagonizada por Leo Caldas, Ondas de inverno, unha historia que acontecería por terras de Santa María de Oia, entre Baiona e A Guarda, “nesa costa tan agreste, cos petróglifos que hai no Monte da Groba e coas ondas do mar nas que hai surfistas”, dicía el. Non sabemos ata que punto progresara na redacción da obra, mais anotara que tiña “claro o universo no que me quero mergullar e tamén o caso policial e estou comezando a escribir, amodo, ao meu ritmo e gozando moitísimo”.
E tamén ideaba contos. E unha obra de teatro coa que se achaba moi ilusionado e que ía titularse Sibaris, como a mítica cidade opulenta da Magna Grecia. Unha peza, por certo, que decidira que interpretaría Carlos Blanco, “o mellor actor cómico galego”, aclaraba.
Ilusionantes retos novelísticos e teatrais que ían converxer no tempo coa aparición dunha serie de televisión baseada nas aventuras de Leo Caldas, pois era da opinión de que “as series permiten que a literatura teña unha tradución máis fiel [que as películas], pois poden manter ese ritmo máis pausado”. Pola súa boca coñecemos que se estaba a traballar con guionistas galegos para avanzar nas tramas da serie e que a idea era que a dirixise Jorge Coira.
Non sabemos que será agora de todo isto. Oxalá estes proxectos cheguen a bo porto. Sería o mellor xeito de cumprir a vontade do escritor que os alumou. E tamén unha maneira barthesiana, umbertoecoana, de os converter nunha opera aperta da que todos foramos partícipes para homenaxealo.
