En 1967 unha moza palestina, Sulafa Mirsal, decidiu montar un laboratorio fotográfico na minúscula cociña do seu apartamento. Un estraño xesto que, se ben lle impediu a práctica da arte culinaria naquel espazo, permitiu que salvase do esquecemento unha cantidade enorme de imaxes necesarias. Mais o que a valente estudante do Instituto Superior de Cinematografía do Cairo aínda non sabía era que, pouco tempo despois, a furia duns irados as faría desaparecer.
Nin os problemas derivados do uso dun equipo primitivo nin tampouco a falta de experiencia da xove aprendiz de cineasta semellaron ser un obstáculo á hora de tomar instantáneas de todo o que acontecía ao seu redor. Centos de retratos de compatriotas mortos, os shahids, saían daquel cuarto escuro cada ano sin que ninguén reparase neles. Até que, en 1976, xunto aos directores Mustafa Abu-Ali (1940, al-Maliha, Palestina-2009, Xerusalén) e Hani Johariya (1939, Xerusalén-asasinado en Líbano en 1976), fundaron o Arquivo Cinematógrafico Nacional de Palestina, coa inxenua convicción de que aqueles documentos fílmicos axudarían a preservar a fráxil e inestábel identidade dun pobo que agonizaba.
Mergulladas nas sombras dun zulo, al latas co celuloide agardaron durante anos o momento de exhibirse ante o público, de contarlle a aqueles que berraban “Os palestinos non existen!!” a verdadeira historia dese territorio esquecido dos poderosos e dos humildes. Os arquivos incluían máis de cen filmes que ían desde a época anterior a 1948 (ano da Nakba -cuxo significado literal en árabe é “A Catástrofe”- que supuxo a expulsión de 700.000 palestinos do seu fogar) até comezos dos anos oitenta. Batallas, bombardeos, asedios, actos políticos e académicos, entrevistas, documentarios sobre a supervivencia nos campos de refuxiados, escenas da vida diaria, todo iso desapareceu o 6 de xuño de 1982, cando as Forzas de Defensa de Israel entraron no sur do Líbano, no que eles denominaron “Operación de Paz para a Galilea”. O arquivo cinematográfico de Dawlat Filasṭin foi unha das vítimas.
Nunha interesantísima entrevista levada a cabo en 1986 polo escritor Salman Rushdie no Institute of Contemporary Arts de Londres (a disposición do público en Youtube) o profesor e intelectual Edward Said advertía ao mundo que “A menos que alguén a conte, a Historia dos pobos caerá e desaparecerá. Porque o tristemente asombroso é que non hai absolutamente nada que a sustente”. Vinte e tres anos despois da súa exhortación, outra muller coraxosa, a directora e guionista Sarah Wood (1967, Londres), decidía recoller a súa testemuña para atreverse a materializar/narrar o invisíbel/inexistente nun filme-ensaio de oito espléndidos minutos de duración.
For Cultural Purposes Only (en aberto para todos en Vimeo) reivindica o valor da memoria e a capacidade dos relatos para crear imaxes que perduren. Os detalles dos filmes destruídos son expostos a través das explicacións dunha serie de personaxes que, xunto cos datos do título, director e ano de produción, contan as súas lembranzas das obras ao mesmo tempo que a man dun ilustrador reconstrúe cada unha das súas historias sobre unha folla en branco. Cara ao final da fita o debuxante procede a borrar lentamente a lámina na que alguén delineara os contornos dun arquivo con latas de celuloide e, pouco a pouco, o que fica fronte ao espectador é a visión impoluta do baleiro.
Achegarse a un filme palestino hoxe en día supón un desafío mesmo para os cinéfilos máis contumaces. O sentimento de impotencia fronte a un mundo absolutamente controlado pola vontade dun único demiurgo evidencia o poder -nin aleatorio nin inocente- que, mediante uns sofisticados sistemas de representación, teñen as Majors sobre a realidade. O mundo é falacia e, se é así, o noso deber será averiguar quen foi o autor dese engano.
Documento de identidade
A cámara, situada entre o público, capta o momento solemne en que o féretro de Mahmud Darwish, o poeta de Palestina, pasa por diante das multitudes arremuiñadas. Contemplamos os corpos dos portadores, arqueados pola mágoa. O que vemos é claramente un funeral de Estado. Non obstante, invádenos a sensación de estar ante un acontecemento irreal. As imaxes, primitivas e desordenadas, semellan buscar unha explicación ulterior, algo que revele a existencia dunha nova realidade detrás da lente. Mentres os movementos trémulos do aparello mostran a turbación do operador (invisíbel), as miradas imprudentes dos figurantes visibilizan a presenza dun artefacto fílmico.
Nun dos seus poemas máis controvertidos, Documento de Identidade, Darwish escribía: “Non odio a ninguén/Non invado/Mais se paso fame/A carne do usurpador/Será o meu alimento”. Do mesmo xeito que no cinema, o poeta procura (infrutuosamente) unha solución razoábel a unha situación absurda: transmitir verdades alí onde a prepotencia do entorno só re-crea mundos delusorios.
No ano 2006 a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega instaurou un galardón para laurear os autores internacionais cuxa obra e personalidade implicase un alto contido ético e estético, unha creación que servise como referente para o seu pobo na defensa da dignidade nacional e humana. Aquel ano Mahmoud Darwish foi declarado Poeta Galego Universal.
