“Galicia é o Amazonas musical que queda en Europa”

A precariedade, primeiro, e a busca de saídas ante unha depresión “brutal”, logo, levaron ao músico de vento Abraham Cupeiro (Sarria, 1980) a explorar un camiño artístico insólito: o de recuperar instrumentos perdidos na noite dos tempos e utilizalos para crear nova música. Esta semana estreou o seu terceiro disco, Mythos, gravado nos estudios Abbey Road de Londres coa Royal Philharmonic Orchestra. Vaino presentar o día 1 de marzo en Ourense, o 2 en Santiago e o 22 en Lugo, para logo xirar polo mundo. Aténdenos mentres prepara unha actuación o próximo venres no Museo do Prado, onde tocará a súa última obsesión, o aulós grego, unha caste de dobre óboe co que o fauno Marsias retou a Apolo e á súa lira.

– Este aulós ten tamén moito protagonismo en Mythos.

– É o instrumento que abre o disco e é o máis iconografiado do período clásico. O aulós tocábase na orquestra dos anfiteatros e tamén nas Olimpíadas, e por primeira vez xuntámolo cunha orquestra sinfónica. Despois de 2.000 anos vaise escoitar este instrumento dobre cunha sinfónica, por iso para min é o máis especial e o que máis me custou aprender a tocar, porque son dous instrumentos á vez.

– Foi un proceso complicado.

– Dominalo dá moito traballo e foi moi frustrante, pero agora xa estou nun nivel bastante óptimo. Era un instrumento que competía nas Olimpíadas nos dous campos, a música e o deporte. Tócase sen deixar de botar aire, os auletris ou auletas, que eran os que o tocaban, podían estar minutos e minutos sen parar de botar aire.

– Tes unha traxectoria moi especial por varios factores. Primeiro, es un deses miles de nenos galegos que empezou na banda da vila, pero moi poucos chegan a liderar un proxecto persoal, tocando con orquestras de máximo nivel en templos da música. Como se fai ese camiño?

– Partimos da base de que, inda non se lle dea a relevancia que merece, temos unha das mellores escolas de vento do mundo, competindo con case calquera. Ademais temos un patrimonio cultural que considero que somos un dos poucos Amazonas que quedan neste vello continente. En poucos sitios hai xente que toque de xeito que estea tan viva a nosa tradición. Todo isto a min axúdame. Tamén me axudou que de cativo non tiven as cousas fáciles, a verdade que me forxei un carácter moi férreo, moi traballador e buscando sempre vivir dos meus soños, pero cunha disciplina que adquirín de cativo. Ás veces, párome a pensar, miro cara a atrás e doume conta de que o camiño que recorrín é longo e está ben, pero non é algo que me desequilibre emocionalmente. Ás veces debúxaseme un sorriso na boca pero hai que seguir. Inda quedan moitas cousas que desvelar. Cousas que non son miñas, que son de toda a humanidade.

– Nesta viaxe que fas por tantas músicas distintas, viaxe espacial e temporal, que che aporta a tradición musical galega?

– No primeiro traballo [Os sons esquecidos] rescatamos un instrumento perdido na nosa tradición, a corna, que é como abrir unha habitación que estaba pechada e escoitar outra vez esa sonoridade dos pastores. Despois, no resto do meu traballo non está xa de xeito explícito, pero o que si que me axudou foi ver que o patrimonio cultural musical que temos en Galicia é súper rico. En Irlanda escoitas e é todo moi homoxéneo, vas a outras partes de España e tamén é moi homoxéneo. Pero aquí mamamos de moitos sitios, de repente escoitas unha escala máis mediterránea como tamén escoitas unha máis medieval, e todo iso fai que teñamos unha linguaxe musical tan poliédrica que moi poucos sitios teñen.

– Hai unhas semanas tocaches a dúo con Sabela Caamaño, de Caamaño & Ameixeiras, en RNE. Estás igual de cómodo tocando cunha rapaza que está máis nas coordenadas da música tradicional que cos músicos de clásica?

– Para min non hai diferencia entre as dúas esferas. Si que é diferente tocar cun músico clásico a tocar cun tradicional porque son códigos diferentes, pero eu mamei desas dúas escolas. E no caso de Sabela pois é que é a mellor música de Galicia cunha diferencia abismal. É unha persoa que pode facer música contemporánea e música clásica; ten un nivel académico estratosférico, e despois ten unha sensibilidade cara ao tradicional incrible. Pero para min, ao final, a música é unha linguaxe de sensacións, de emocións e coido que en todos os ámbitos estou cómodo e desfruto.

– Empezaches na banda e logo pasaches ao conservatorio. En que momento decides que o teu camiño vai ser o de explorar estes instrumentos antigos?

– Hai un momento puntual que é o último ano de carreira. A falta de cartos foi algo que me acompañou desde moi pequeniño e que en certas cousas agradezo. Nese momento eu quería mercar unha trompeta natural para facer música histórica, do Barroco. Pero non tiña cartos, entón construín unha cas miñas mans e serviume tamén como traballo final de carreira, que foi premiado. Foi o instrumento que utilicei nas miñas oposicións a profesor de conservatorio. Cando levaba uns anos traballando no conservatorio tiven unha depresión moi gorda, estiven seis ou sete anos con unha depresión brutal e tiven que volver buscar o meu camiño. E ao final era percorrer esta senda das esencias sonoras pretéritas e hoxe, con moito traballo e estrés, estou moi feliz e sobre todo enfocado nisto. A miña vida volveu cobrar sentido porque inda que desfrutei moito do traballo do conservatorio ao final non acababa de sentirme a gusto persoalmente.

– Cal foi o primeiro instrumento destes antigos que empezaches a tocar ou que recuperaches?

– Digamos que o buque insignia foi karnyx, a trompeta celta que utilizo, e a partir de aí empecei a explorar outros. Foi o que me abriu moitas portas. Moitas veces, nun disco ou nun concerto, só utilizo o instrumento nun tema porque teño idea de que sexa rico o concerto en emocións, en ritmo. Pero o instrumento que construín e dixen “a partir de aquí podo saír un pouco do pozo” foi o karnyx.

– Ao principio, cando chegabas ante unha orquestra co karnyx ou co cornu romano, os músicos como reaccionaban?

– Teño a sorte de que empecei a tocar coas orquestras porque os propios músicos o pedían. Inda así, eu subía ao escenario e a noite anterior non a pasaba moi ben. Traballar cunha orquestra clásica é un reto, pero agradézoo, porque toda esa disciplina vai no meu ADN, encántame que todo vaia moi traballado. Sempre subo dicindo “hoxe hai que facelo ben” porque despois dos concertos fan unha enquisa, e se non o fas ben, non volves.

– A nivel musical, como é a relación entre estes instrumentos primitivos e os sofisticados que se tocan nas orquestras?

– Os instrumentos perfectos da orquestra, e sobre todo os instrumentistas das orquestras, teñen unha paleta sonora moi grande, todo depende da partitura que fagas. É moi importante escribir ben a música. Podes facer que eses violíns, trombóns ou trompetas abandonen un pouco o seu hábitat natural porque teñen moitísimos recursos. No camiño vámonos atopando, pero para min que o espectador vexa unha orquestra detrás de todos estes instrumentos é algo moi emotivo, porque unha orquestra é unha máquina sonora perfecta que se foi cicelando co paso dos séculos e onde eu me atopo moi a gusto.

– Nunha entrevista dicías que nas imperfeccións destes instrumentos antigos están as súas virtudes.

– Cando Beethoven estreaba unha sinfonía non soaba como a escoitamos agora. Hoxe, polas gravacións, sempre se buscan cousas moi perfectas e antes a música era moito máis orgánica. Os compositores buscaban estas sombras. Estes instrumentos, de por si, están liberados de estrés. Ás veces a perfección é como unha foto que está moi retocada, sabes que algo falla, que non é real. E creo que estas imperfeccións fan que se achegue máis este instrumento ás persoas porque, ao final, nós somos imperfectos e nesas rugosidades creo que está a súa arma máis importante. Son instrumentos antigos pero que sacan uns sons que ás veces parecen futuristas porque non estamos acostumados a escoitalos, entón, sempre entra como un sopro de aire fresco na audiencia. Cando tocas, ti podes escoitar o silencio da xente, podes escoitar incluso a respiración da xente. Hai instrumentos que teñen isto, están liberados de estrés, desa perfección do Photoshop musical.

– Máis que recrear como soarían estes instrumentos, o que fas é crear música.

– Efectivamente. Os instrumentos ao final son como barcos que van rompendo o xeo. Axudan, pero ao final ti tes que navegar polo océano e ao final a xente quere escoitar música, non un son anecdótico, senón un discurso. Onde máis a gusto me atopo realmente é xerando harmonías e melodías. É realmente o orixinal do que fago; é verdade que utilizo ingredientes para condimentar estes pratos musicais que se cadra pouca xente ten e que lle dan un plus, pero para min o máis importante que existe, fagas o que fagas co instrumento que sexa, é a música.

"Estamos a converter os auditorios en espazos que parecen máis de liturxia que de desfrute. A parte didáctica encántame"

– Neste proxecto tan persoal aparece o teu nome pero a túa muller tamén colabora.

– Si, si, María Ruiz é unha peza fundamental e é a persoa que me apoia en todos os campos dentro da produción; non só na composición, tamén en arranxos, na construción ás veces. É unha persoa que está as 24 horas do día ao meu lado; moitas veces eu recibo o aplauso do público e ela queda un pouco máis na sombra, algo que a min me dá rabia, pero ela sempre me di: “Si, si, pero ti saes aí ao escenario e se non sae as culpas van para ti”. Pero a verdade é que temos unha simbiose moi boas os dous, tanto a nivel sentimental como neste proxecto que agardamos que dure moitos anos. E que cando desaparezamos os dous deste planeta deixemos algo para os que veñen detrás.

– Tamén asumes un certo rol didáctico, como cos vídeos que fas tocando cada un dos instrumentos ou cando fuches a La Resistencia, que se te vía moi cómodo.

– Claro, pero é que a música clásica era así. Beethoven cando estrea a súa segunda sinfonía pregúntalle ao público que lle parecen os tempos que está levando. A interacción co público antes era natural. Agora estamos a converter os auditorios en espazos que parecen máis de liturxia que de desfrute da música. A parte didáctica encántame, é como volver a saborear todo o proceso que xa fixeches, pero con algo máis gratificante que é mostralo e compartilo. Esa é a recompensa máis grande que pode ter un músico.

Suscríbete para seguir leyendo