O 7 de xuño de 1979, hai trinta e catro anos, o querido e admirado Manuel Monteagudo, oriúndo da parroquia de Castro, publicaba nun xornal pontevedrés o artigo "Ritos y costumbres que aún subsisten la víspera de San Xoán en la comarca". Co adaxo de honrar o traballo do señor Monteagudo, home de 97 anos de idade, esquerdista honesto e antecesor na angueira etnográfica, achego o cuarto e derradeiro capítulo sobre as tradicións do San Xoán en terra de Cerdedo. O ben prevalecerá , a purrela corrupta hase guindar polo regueiro abaixo.

A luz imponse ás sombras e, en cadanseu curral, os galos anuncian pletóricos o novo día. O cheiro a fume, exhalado do remol das fogueiras, saúda o espertar dos dormentes. Acudirase lixeiro onda o rescaldo na procura da borralla fumegante. Coa cinza fregarase o lombo dos animais domésticos (porcos, becerros...) para garantir a súa boa cría.

Na mañá senlleira do 24 de San Xoán, o aseo persoal, o avío, acha sutil complemento coas subsecuentes ablucións. Contida en tallas e almofías, a infusión das herbas propiciatorias adquiriu ao sereno virtudes rexenerativas e purificantes. A auga contida nas pías naturais talladas en laxotes e penedos tamén se impregnou do relento marabilloso. A cute beneficiarase dos efectos saudábeis deste elixir da eterna mocidade. Mesmo haberá quen faga gargarexos ou acabe enviando uns chopos desta beberaxe cadaneira.

Antigamente, as mulleres estériles deitábanse espidas -e a escuso- na campía orballada. A rolos, unxían o seu corpo coa babuña noiteva degoxando sacudir o maleficio. Arrombado o lavatorio, procédese a interpretar o feitío da clara de ovo. Na noite anterior, amais de dispor a auga de rosas, botárase unha clara nun vaso mediado de auga. A inescrutábel noite de San Xoán posúe a facultade de adiantar o porvir das persoas, prognosticando a boa ou mala fada a través do albume. Na súa solución acuosa, a clara de ovo pode adquirir a forma dun barco, dunha cruz, dun cadaleito, dun corazón...; entendendo daquela que o destino lle depara ao interesado unha viaxe, un contratempo, a morte, o amor...

A vedoira condición desta máxica noite tamén se materializa na sorte das fabas. Na véspera, faise escolla de catro feixóns de cores diferentes: unha faba branca, unha amarela, unha vermella e unha faba negra. Todas catro fabas póusanse xuntiñas baixo a cama, baixo un armario... Á maña seguinte, sen mirar, estricarase o brazo e, ás tentas, apañarase un dos feixóns. Se saír o branco: ledicia; se saír o amarelo: enfermidade; se saír o vermello: casamento; se saír o negro: loito.

Ao fío, a moza casadeira non desaproveitará a oportunidade que lle brinda a noite para choutar por riba da labarada, na arela de mozo gallardo e formal.

Aínda que os estatolás cumpriron á perfección o seu cometido, mantendo afastado dos fogares o bruxedo campante, os ramalletes non serán retirados até que as flores murchen. Así e todo, é tempo de ir comprobar se outras contramedidas foron tan eficaces.

Se un non acreditar na efectividade bruxífuga dos estalotes, puido en troques pór en práctica outro dos moitos remedios. Un dos máis empregados é o de esparexer arredor dunha fonte -aquela que estea máis perto da casa- unha presada de millo (mellor, millo miúdo). As bruxas -tamén o demo e a súa caste- non se poden reprimir perante a ciscallada e, desatendendo calquera outro labor, enfráscanse na conta dos grans.

Foron vostedes oportunamente informados da pouca álxebra do demo (léase: "O roubo da Pontapiñoa" en Faro de Vigo, 24-3-2013). É, polo tanto, comprensíbel que as servidoras do diabo eviten contrariar o seu mentor demostrando máis sabenza ca el. Atrapalladas no cómputo por falta de dedos cos que apontoar a suma, as bruxas investirán toda a noite na infrutuosa tarefa, até que a clareza do abrente as obrigue a tornar aos seus acubillos: "Na mañá de San Xoán todas as bruxas fuxirán".

No monte do Seixo, os rochedos da Portalén e do Outeiro do Castro atraen decote a nosa atención. Alén da súa magnificencia, a súa consideración como lugares sagrados propiciou seren comparados co crómlech de Stonehenge (Inglaterra) e co monolito australiano Uluru (Ayers Rock), respectivamente. A maiores, engadiremos a "ara solis" da Cruz do Seixo, santuario rupestre no que hoxe se lle rende veneración a santo Antonio, nunha romaría estival promovida polos veciños da parroquia da Barcia. Xaora, velaí as pedras sagras da nosa tribo. Só os ignorantes son quen de gabar o alleo, minorando o propio.

Porén, para o folclore cerdedense do San Xoán, outra peneda reclama os seus parágrafos de gloria: O Embigo do Becho. Cecais, o topónimo lles resulte familiar, xa que o escollín para nomear a miña bitácora persoal, o recuncho web onde, dende finais de 2008, vou pendurando os resultados do meu labor de descuberta e promoción do patrimonio cultural de Cerdedo. Hai tempo que o blog "O Embigo do Becho" superou as 60.000 visitas. Xa lles gustaría aos do Concello xestionar unha ferramenta de difusión tan eficaz (e tan a prezo).

O Embigo do Becho, rochedo localizado na lomba norte do monte de Cerdedo, fronte á foz do Lérez, serve de escenario á versión local do mito sanxoanesco.

Tempo antes de asurmirmos (ou adaptarmos) o credo cristián, a consciencia animista rexía a espiritualidade dos montañeses. Non sen atrancos, os antepasados enfrontaban o seu devir honrando as potencias da natureza e nelas identificaban os axentes que garantían a súa supervivencia.

Contan que, en data funesta e recuada, unha serpe horripilante (ou dragón) irrompeu no val sementando o terror e a devastación. O insaciábel apetito do ofidio non estoxaba animais nin seres humanos. Véndose incapaces de se defender das acometidas do monstro, os aldeáns encomendáronse aos deuses e foi san Xoán o primeiro que atendeu as súas súplicas.

O santo enfrontouse ao réptil en desigual combate. O campo de batalla foron as veigas hoxe coñecidas por San Xoán, na ribeira do Lérez ao seu paso por Cerdedo.

San Xoán valeuse duns fachóns acesos cos que, a por de moito gurrar, conseguiu recluír a alimaria nunha caverna aberta no roqueiro do Embigo do Becho. San Xoán, home piadoso, perdooulle a vida á cóbrega (o becho), mais, en troco, condenouna a vivir cativa no inframundo sen outra luz que a que escusa un fachaliño (o embigo). Corroborado pola toponimia, O Embigo do Becho, é outro exemplo de lugar onfálico, "umbilicus mundi", intersección do mundo tanxíbel e do intanxíbel.

Din que a serpe vai aturando o encerramento sumíndose en delongados letargos, non obstante, cando chega a calor, acorda esfameada e o instinto a empurra a botar a cabeza fóra. San Xoán, elixido padroeiro por aclamación, recomendoulles aos seus devotos que, todos os anos, en chegando o verán, acendesen fogueiras para deste xeito lembralle ao becho que seguían en posesión dunha arma temíbel: o lume.

Con tal motivo, dispóñense as piras nunha chá, nun alto, nunha encrucillada, lugares visíbeis dende a distancia: "Cachela de San Xoán para que non morda cadela nin can, nin cousa que ande polo chan". González Reboredo ("A festa de San Xoán", 1989) escribe: "por tradición cultural plurisecular a cobra ou serpe é un símbolo pertinente do mundo infra-humano, asociada sempre ao demo e ao mal". Nós engadiremos: ou demonización interesada dunha deidade primitiva.

Malia que o aparato ritual da festa do San Xoán foi condenado polo Concilio de Lugo (séc. VI), o pobo galego, egrexio mantedor da cultura celta, porfiou e porfía na observancia da tradición pagá. Na Galiza, consonte a cantiga, incluso o santo roga por participar no profano festexo: "San Xoán pediulle a Cristo que non o adormentase para ver bailar o sol o día da súa romaxe". O novo canon someteuse ao mandado dos antigos preceptos.

Transcorridas seis semanas despois da noite das cacharelas (23-24 de xuño), o sol porase hoxe (4 de agosto) vinte minutos antes. Gocen do que queda de verán.