“Cando lle deron o premio Nobel a García Márquez, este fai un comentario no que menciona a Cunqueiro dicindo que era un home que merecía posiblemente o Nobel de Literatura. Iso foi aproveitado por algúns críticos para sinalar que moito do que escribiu Cunqueiro foi referencia para algúns dos escritores de Hispanoamérica. Iso pono en valor”, destacou onte Miguel Santalices, presidente do Parlamento de Galicia nun café de redacción organizado por FARO.
Para facer xustiza sobre a memoria de Cunqueiro, o diario decano reuniu onte a Santalices; o presidente da Real Academia Galega (RAG), Víctor Freixanes; e o cronista oficial de Vigo y exdirector de FARO, Ceferino de Blas, para conversar co asesor literario do FARO DA CULTURA, Xosé Ramón Pena, ao redor de facianas literaria, política, xornalista e humana do xenio de Vigo e Mondoñedo.
Aos 40 anos da morte de Álvaro Cunqueiro, a fábula –da que fixo un monumento literario ao seu xeito– segue a rodear a súa figura.
“Cunqueiro mantivo unha liña de compromiso con Galicia”
As lendas urbanas mistúranse coa realidade para reconstruír o legado vital dun autor ao que Galicia lle debe máis do que se lle ten recoñecido. “Cunqueiro –sinalou Santalices– mantivo unha liña de compromiso con Galicia” que tivo a súa evidencia na escrita en galego, na posguerra inmediata e nos anos do franquismo, nun tempo no que o emprego da lingua de noso podía supór un perigo para a vida.
Malia as discrepancias nalgúns puntos, os catro expertos coincidiron nun apuntamento: no compromiso do laureado escritor co país de noso e co galego.
Pero o compromiso, tamén foi político, segundo lembrou Santalices xa que “foi unha persoa profundamente autonomista”, en alusión ao seu traballo a prol do Estatuto de Autonomía do 1981 se ben o referendo sobre o mesmo desenvolveuse en decembro de 1980, coincidindo cos últimos meses de vida do autor.
“El –engadiu o presidente da Cámara galega– fixo unha propaganda moi activa polo Estatuto. Escribiu [na súa defensa] algo que podería ser considerado unha especie de credo do galeguismo: “Eu quixera que a miña voz chegase a todos os galegos para dicirlles: Esta é unha gran hora fóra da pequena política. É unha hora sen máis de Galicia, agardada polos galegos durante anos, o soño dos precursores como Brañas, as Irmandades da Fala, da Xeración Nós. Unha hora que está como un momento no himno pondaliano. Os tempos son chegados”.
Non obstante, os contertulios recoñeceron que non se pode interpretar o Cunqueiro político só dende estas coordenadas xa que, ao igual que a meirande parte dos mortais, nalgúns momentos da súa vida foi “contraditorio”, como ben subliñou Ceferino de Blas.
A este respecto, o presidente da Real Academia Galega, Víctor Freixanes, rememorou como para os da súa xeración – “os instalados no discurso da esquerda”, acotou– nos anos setenta “Cunqueiro era un colaboracionista” co réxime de Franco.
“Un atentado anarquista”
A este respecto, os expertos congregados por FARO para a mesa redonda sobre Cunqueiro lembraron como nas xeracións de esquerdas dos anos 70 e 80 pesaban moito “os estereotipos” que tiñan sobre o autor de “Si o vello Simbad volvese ás illas” ata que comezaron a ler a súa obra e decatarse da dimensión do escritor e da persoa.
Non obstante, Santalices lembrou como cando o propuxeron para doutor Honoris Causa para a Universidade de Santiago de Compostela, no acto –con Carvalho Calero como padriño– houbo “unha especie de boicot, meteron un porco”, o que foi cualificado por Moncho Pena de “atentado anarquista”.
O seu nome sonou como candidato á Real Academia Española
Este último lembrou tamén que o seu nome sonou como candidato á Real Academia Española. Non podemos esquecer que Umbral era un grande admirador seu e que, no ano 1968, Cunqueiro se convertía con “Un hombre que se parecía a Orestes” en gañador do Premio Nadal.
Ceferino de Blas aproveitou, non obstante, para resaltar a súa figura como xornalista. Por un lado, por ser prolífico, asinou uns 25.000 artigos. Por outro, pola calidade literaria dos mesmos, en especial, dos que realizaba na sección do FARO DE VIGO en El envés, dos que escribiu uns dous mil.
Ao respecto, lembrou como o director naquela altura, Leal Insua, o recuperou do ostracismo no 1960 para que voltara ao xornalismo na cidade olívica coa devandita columna coa que proseguiu mesmo sendo director do FARO e tras deixar de selo. A última elaborouna, rememorou De Blas, cinco días antes de finar no 1981. Para quen tamén foi director do diario decano, Cunqueiro “fue un periodista impresionante”, se ben outras voces como a de Freixanes defenderon que destacou polos seus artigos literarios máis ben.
“El dicía que quería erradicar a tristeza”
“El dicía que quería erradicar a tristeza do mundo”. Así lembra o escritor e exprofesor Moncho Pena, asesor do FARO DA CULTURA, a Álvaro Cunqueiro.
Para este autor, a obra do mindoniense en castelán é digna de louvanza. “É un creador no idioma castelán, non sei se á altura de Valle-Inclán ou non”, defendeu. Por iso, “esa parte del haberíaa que pór en valor porque me dá a sensación de que está un tanto esquecido”.
Para Pena, o maxisterio de Ferrín sobre xente nova nos anos 80 tivo que ver na “reapreciación” da obra de Cunqueiro entre as novas xeracións da época ao coincidir coa publicación do poemario “Herba aquí e acolá” (1980).
“Tiñamos a Cunqueiro como un poeta neotrobadoresco e un autor escapista, por ‘Merlín e familia’; e atopamos en ‘Herba aquí e acolá’ cunha poesía que é do mellor que escribiu en lingua galega”, destacou.
Pena tamén citou a inimizade que xurdiu entre Cunqueiro e Celso Emilio Ferreiro tras máis de 30 anos de amizade e despois da visita á Hermandad Gallega de Caracas, Venezuela.
“Como narrador e fabulador é un número un”
“Como narrador y fabulador es un número uno”, así se referiu sobre Álvaro Cunqueiro onte Ceferino de Blas en el café de redacción celebrado por FARO.
O cronista oficial da cidade de Vigo aclarou non obstante que, segundo o seu punto de vista, Cunqueiro era un novelista frouxo.
Para De Blas, o aspecto dramático da súa vida non o chegou a plasmar na obra agás nalgunhas composicións poéticas.
O xornalista e exdirector do decano da prensa nacional lembrou que Cunqueiro sufriu un “trauma importante” porque estaba separado o que naquel momento era “complicado” nunha España nacional católica onde as directrices da relixión o marcaban todo.
Non obstante, non trascendeu esa faciana senón o seu gusto por gozar da vida, en comidas e diversión.
“Foi un personaxe irrepetible; o inventor de Galicia”
Para o actual presidente da Real Academia Galega, (RAG), Víctor Freixanes, as aportacións de Álvaro Cunqueiro “ás letras e literatura galegas foron decisivas”.
É máis, para este tamén escritor, “foi un personaxe irrepetible; o inventor de Galicia”.
Con isto último, fixo referencia na súa intervención ao traballo que fixo Cunqueiro a prol da recuperación e conservación da gastronomía de noso, cos seus libros; pero tamén da creación dun universo máxico que enlaza coas mil e unha noites ou as lendas artúricas a través das súas novelas.
Ao respecto, defendeu que “Merlín e familia”, “As crónicas do Sochantre” e “Si o vello Simbad volvese ás illas” conforman “a década prodixiosa da literatura galega”, xa que foron escritas entre os anos 1955 e 1961.
Para Freixanes, o galego salvou a Cunqueiro. “A volta ao galego, a escribir en galego, foi fundamental na resurrección de Álvaro Cunqueiro”.
“Cunqueiro nunca renunciou a escribir en galego”
Hai institucións ou centros públicos de interese bautizados con nomes de persoeiros que acaban afumados. E hai outros, como o Hospital Álvaro Cunqueiro, de Vigo, que conectan coa poboación. Esta diverxencia demostra como a elección do nome é unha operación complexa que, pese a ser iniciada coas mellores das intencións, pode rematar afundida na dársena de maior calado.
O presidente do Parlamento galego, Miguel Santalices, desvelou onte como se foron armando os alicerces para que o hospital de referencia da área sanitaria viguesa levase o nome de Cunqueiro.
“Eu pensaba que tiñamos que acertar co nome do hospital, senón, sería unha traxedia"
Recoñeceu que a campaíña lle sonou como petición da súa dona, doutora coma el que quería que levase o nome dalguén de Vigo e que soase ben.
“Eu pensaba que tiñamos que acertar co nome do hospital, senón, sería unha traxedia. Foi cando lle plantexei a proposta ao presidente, Núñez Feijóo. A el, pareceulle razoable pero preguntoume como sería encaixado, que resposta habería ao respecto. Eu díxenlle que iamos intentar que calara”, explicou Santalices.
Como seguinte paso, consultou varias “fontes”: a RAG, o Consello da Cultura Galega e o PEN Club. “Todas a respaldaron”, resumiu. No caso da primeira, presidida naquela altura por Méndez Ferrín, ao plenario pareceulle “unha idea magnífica”, lembrou Santalices.
De feito, o agora dirixente da RAG, Freixanes, recoñeceu que “Ferrín foi contra vento e marea para defender sempre a Cunqueiro, á marxe dos posicionamentos políticos”. Lembremos que entre moitas mentes da esquerda segue a pesar o vencello de autor de “Merlín e familia” co réxime franquista que, ao mesmo tempo, o condenou ao ostracismo durante anos en Mondoñedo trala saída abrupta do xornal “ABC”.
Trala Academia, o seguinte plenario que deu o visto bo foi o do Consello; para finalmente aceptar o PEN Club.
Chegado a este punto, Santalices consultou tamén a Real Academia de Medicina, en concreto a Pepe Carro, presidente da entidade por aquel entón. “El respondeume que non estaba propoñendo o nome dun académico, dun médico. Despois, un académico chamoume para defender que o hospital levara o nome de Taboada Leal”, indicou en alusión ao médico e primeiro cronista oficial de Vigo.
Santalices defendeu que “Cunqueiro en Vigo é toda unha referencia, pola súa traxectoria. Hai un artigo de Ceferino de Blas onde di que lle parece acertado porque un home tan grande só tiña unha pequena rúa, unha praza, unha escultura en Bouzas e pouco máis en Vigo”.
Desta maneira foi como o nome de Cunqueiro triunfou finalmente. “Co paso do tempo, estamos satisfeitos porque se consolidou como un gran hospital, de referencia no tema da pandemia; e podemos dicir que ao igual que noutros hospitais non calou o nome, aquí calou o nome de Álvaro Cunqueiro”, resaltou.
Santalices tamén lembrou como Fraga Iribarne –presidente da Xunta varias lexislaturas– escribiu un libro sobre el e que mesmo o convidou a unha cena de gala cando era embaixador de España en Londres.
“No libro, defíneo como home comprometido coa súa terra e coa súa lingua. Relataba que había unha xornalista irlandesa moi crítica e que Cunqueiro foi capaz de cautivalos a todos. Sorprendeume que nesa obra Fraga trataba a Cunqueiro de galego de pro porque nunca renunciou a escribir en galego”, defendeu Santalices.
