Antonio y Marina se enamoraron pero la guerra civil abrió un paréntesis forzoso en su relación. Él en el frente, ella en casa intentando no desesperar a pesar del tiempo y la distancia. "Estaba en Asturias e escapou. Andou polos montes; contaba que chegou a camiñar entre mortos e que de un colleu unha manta e de outro unha santiña de Santa Rita". El novio regresó a Gomesende, la pareja se casó y tuvo una única hija, Mari Conde, que a sus 76 años cuida de su madre Marina Fernández, de 101. Su padre falleció con 80 hace más de un decenio. "¿Chegar eu a centenaria? Non, non, eu non quero iso, queira Deus que non. Que a miña nai morra antes ca min e despois xa non me importará morrer eu calquera día". En la provincia con la edad media más elevada de España, Gomesende registra la mayor proporción de habitantes con más de un siglo: el 1,37% sobre el censo total (10 de los 732 empadronados, según los datos del Instituto Galego de Estatística)

En Ourense, cuya cifra oficial de población se sitúa en 307.651 vecinos, residen 347 personas que alcanzan la barrera de los 100 años o que incluso los superan, como Marina. El número de centenarios es más del doble que hace una década, aunque el porcentaje -0,11%- es bastante inferior al de Gomesende o municipios como Beariz (0,93%, con 9 centenarios), Cortegada (0,74%, con 8), Parada do Sil (0,56%, con 3 empadronados que han superado el siglo de vida), Vilamartín de Valdeorras (0,45%, con 8 centenarios), Avión (0,44%, también con 8), o Verea (0,42%, con 4).

"No rural a xente dura máis"

"No rural a xente dura máis polo tipo de alimentación e a tranquilidade que hai. Adoita ser xente que traballou no campo e viviu aquí. Temos unha vida tranquila, cómoda e natural, que é o máis importante", sostiene Pura Rodríguez, la alcaldesa de Gomesende (PP). El municipio cuenta con 732 personas empradronadas, un 28% menos que hace una década (1.018) y más de un tercio menos que en 2002 (1.137), según la estadística oficial.

La alcaldesa cree que todas las administraciones deben ir de la mano para actuar contra el problema demográfico que vacía aldeas y hace mermar territorios del interior como Ourense. Rodríguez considera que el sector primario representa una oportunidad socioeconómica para municipios como Gomesende."Tiñan que potenciar máis o campo e a gandería, porque é do que se pode vivir aquí".

La crisis económica y humanitaria en Venezuela ha aliviado la disminución del censo, por los emigrantes de ese país que se asientan en Galicia. Esta venida de americanos que buscan tranquilidad y prosperidad en la aldea, en Ourense, es notable, confirma la alcaldesa. "Chegaron unhas 25 persoas nos últimos 2 anos. É un respiro que temos".

"Temos os nenos contados"

El concello lucha contra la despoblación con los escasos recursos de que dispone. "Intentamos na medida do posible, se alguén quere montar un negocio ou unha empresa aquí, facilitar trámites e axudar", afirma la regidora. "Co traballo dun obradoiro estamos tentando rehabilitar a antiga casa do médico para poder adicala a alugueiro social, e así fixar poboación". El ayuntamiento también se muestra dispuesto a ceder "a fondo perdido" un local para que un emprendedor instale una casa nido que ayude a conciliar y atraiga a familias con hijos. "Temos os nenos contados, 2 ou 3".

Terra de Celanova es una de las principales comarcas que vio partir a su gente, tanto a la diáspora en Europa como al otro lado del Atlántico, con una especial intensidad durante el siglo pasado. Ni Antonio ni Marina se marcharon nunca.

Cuando terminó la guerra, el hombre pasó a sargento y le tocó vigilar la cárcel de Ourense. "Unha noite que tiña garda non estivo e escaparon algúns presos. Castigárano a ir para Valencia pero el non quixo. Tiña 3.000 pesetas e colleu unha tenda e casou coa miña nai. Ao principio puxeron unhas cortinas para separar a tenda da casa, e así vivían. Cando nacín alugaron habitacións na parte de arriba. Despois el puxo unha funeraria, nos tempos nos que se medía aos mortos cun vimbio para non gastar máis madeira da que facía falta. A cociña era un galiñeiro pequeno e a min tíñanme encima dunha caixa de sardiñas", relata Mari, la hija. Eran tiempos difíciles, con penalidades. "Pasaron fame e tamén nos tocou algo á nosa xeración. Ibamos ata comer herbas, cortando as medras dos piñeiros. Comiamos o que houbera. Agora vexo o penso dos cans e penso: quen nolo dera daquela!", confiesa.

Marina decía a su marido Antonio que por ella no se preocupara por cotizar a la Seguridad Social pensando en una pensión, "porque eu non chego aos 60 anos". Hoy es una de las centenarias de Gomesende.