Libros incendiarios

O día 14 de abril de 2003 foron queimados máis dun millón de libros na Biblioteca Nacional de Bagdad (Irak) no contexto da invasión das tropas estadounidenses que, se non destruíron os libros tampouco os protexeron da barbarie. Foi o primeiro "memoricidio" do século XXI, na rexión, antiga Mesopotamia, onde comezou a nosa civilización e a cultura do libro hai aproximadamente 5.300 anos. Non moito antes, o 24 de agosto de 1992 fora destruída a biblioteca Nacional de Sarajevo e con tal ocasión o editor austriaco Lojze Wieser, da minoría eslovena, proclamou convencido: “Cando queiman libros hai que apagar o lume con libros”.

Desgraciadamente, podemos, seguindo o tópico de “o mundo ao revés”, facer a historia do libro e das bibliotecas rememorando os incendios que as destruíron, unha lamentable historia de censuras, persecucións, confiscacións e saqueos provocados, nomeadamente, polos dogmatismos relixiosos e políticos.

"O mundo antigo xa comprendía a importancia de preservar o coñecemento mediante a escritura, indicio de poder e distinción"

O que está claro (Richard Ovenden, "Quemar libros. Una historia de la destrucción deliberada del conocimiento") é que o mundo antigo xa comprendía a importancia de preservar o coñecemento mediante a escritura, indicio de poder e distinción; un dos soños máis persistentes da civilización foi a posibilidade de xuntar todo o saber documentado nunha biblioteca, unha biblioteca total. Con este fin xa os tolomeos tiñan axentes viaxeiros que salían na procura de libros polo mundo e os barcos que pasaban por Alexandría eran abordados por inspectores para confiscarllos. Se os tiña a biblioteca, eran devoltos. Se non, eran copiados tan coidadosamente que, ao entregar a copia en vez do orixinal, moitos pasaxeiros nin se decataban (Mostafa El-Abbadi, "La antigua Biblioteca de Alejandría. Vida y destino"). A biblioteca chegou a ter centos de miles de volumes (rolos) en grego y outros idiomas. Consumía tanto papiro do Nilo que se prohibiu a exportación, forzando deste xeito o uso do pergamiño (a pel para escribir usada en Pérgamo, Asia Menor, actual Turquía, que tivo tamén unha biblioteca importante).

Este afán de preservar o coñecemento comeza, efectivamente, co mito da biblioteca de Alexandría que malia as diferentes versións sobre a súa destrución, desde a de Amiano Marcelino, pasando por Plutarco ata chegar á versión épica de Gibbon (Decadencia y caída del Imperio Romano), todas coinciden e teñen en común que lamentan a súa desaparición, vítima da barbarie que triunfa sobre o coñecemento. Estas historias converteron Alexandría nun símbolo.

O que sobrevive como lección é un conxunto de valores: o valor de que o coñecemento implica poder, que o afán por reunilo e conservalo é algo valioso e que a súa perda pode ser un indicio da decadencia dunha civilización.

"O editor austriaco Lojze Wieser, da minoría eslovena, proclamou convencido: 'Cando queiman libros hai que apagar o lume con libros'”

Non faltaron heroicas resistencias a esta destrución. A vergonzosa creación polos nazis de brigadas de especialistas para destruír e queimar libros xudaicos durante a Segunda Guerra Mundial provocou a creación en Vilna (Lituania) das denominadas “brigadas de papel”, que se dedicaban a salvar e preservar textos fundamentais da súa cultura arriscando a súa propia vida. Serviron de inspiración para a obra “451 grados Farenheit" (1953) de Ray Bradbury levada oportunamente ao cine (1966) por François Truffaut.

O prólogo destes lamentables episodios tivo lugar na fogueira do 10 de maio de 1933 na máis importante avenida de Berlín situada fronte da Universidade. Unha multitude de máis de corenta mil persoas contemplaron como grupos de estudantes, algúns deles con uniforme nazi, lanzaban ás chamas miles de libros de xudeus e doutros escritores “non alemáns” (destacados comunistas e homosexuales) mentres facían o saúdo “heil Hitler”. Moitos anos antes o gran poeta Heinrich Heine xa advertira premonitoriamente que alí onde se queiman libros acaban por queimar tamén persoas.

Por estas e outras moitas razóns non acabamos de comprender a denominación de "libros incendiarios" cando levan sendo vítimas propiciatorias do lume da intolerancia da humanidade. Sabemos dos libros raros e curiosos, dos libros intensos e intonsos, dos libros exiliados e queimados, os expurgados etc; a todos eles nos temos referido pero non concebimos os “libros incendiarios”, unha expresión tan moralista como inxusta invocada case sempre polos inimigos dos libros.

Suscríbete para seguir leyendo