Saraxevo, Belgrado, 1936

Malia sobrevivir dez anos ao seu creador, a Iugoslavia de Josip Broz “Tito” foi saltar polos aires no verán de 1991 ante a indiferenza –cando non a aberta aquiescencia– do mundo occidental. Desde esa data deica decembro de 1995 –se ben que os combates continuaron até 1999 por mor do conflicto de Kosovo–, os diferentes países que integraban a desaparecida República Federativa foron enfrontarse nunha sanguenta traxedia que causou arredor de 150.000 baixas e máis de 4.000.000 de desprazados. En fin, coido ben que na memoria de bastantes/moitos de entre os, sempre moi amables, lectores destas crónicas han de permanecer aínda aquelas terribles imaxes dunha Saraxevo arrasada e/ou dos mísiles da Otan a se precipitaren, mortíferos, sobre as pontes de Belgrado.

Pois ben; hai cousa de catro anos, o autor destas liñas tivo a oportunidade de percorrer algúns daqueles territorios, hoxe –e felizmente– a se desenvolveren en paz. Unha paz, iso si, que algúns consideran fráxil mais que non impide, porén, que os rapaces e raparigas de Eslovenia, e mesmo os procedentes de Croacia, se acheguen aos paseos, cafés, pubs e discotecas de Belgrado –convertida nunha nova cidade para a festa europea– na procura dunha mellor diversión que aqueloutra que lles ofrecen os seus países nativos. Tempo de reconciliación, xa que logo?

Pasaron apenas vinte e poucos anos das guerras iugoslavas. Van transcorridos, mentres, oitenta e catro desde a conclusión desoutro desatino que afectou os campos e cidades deste país de países que coñecemos como España. Con certeza, coido que cabería pensar que se trata dunha xeira dabondo non só para alcanzarmos un compromiso de compatibilidades senón aínda para resultarmos quen de analizar co debido rigor, con clarividencia nos xuízos e limpeza de espiríto aquilo que lles foi acontecer aos nosos país e avós. “Desde logo que si”; “evidentemente”; “é hora de afrontarmos o noso pasado como adultos responsables”: se Vdes. teñen tempo e paciencia para levar a cabo unha breve enquisa sobre a cuestión, poderán comprobar que, de entrada e en efecto, quen máis/quen menos, tutti quanti (ou case) se veñan amosar favorables diante de semellante proceso. Agora ben; tan só con que o mesmo dea inicio, han de verificar asemade como decontado un certo número –máis do debido– dos inqueridos muda radicalmente o semblante: tal e como se tivesen participado eles mesmos no cerco/defensa de Madrid ou batalla do Ebro, a memoria histórica devén, imparable daquela, en lembranza (pseudolembranza, en realidade) histérica.

“A reconciliación non significa esquecer o tratar de enterrar a dor do conflicto”, explicou Nelson Mandela”

“Deixemos a historia para os historiadores”, advirten, amoestan… claman, máis que aconsellar serenamente, os tales. Uns tales que, polo demais e desde logo, deixan ben/moito que destacar no tocante á súa querencia pola lectura. “É que faltan estudos axustados e imparciais sobre a temática”, xustifican; “aquí o que pasa é que algúns lle queren dar a volta agora á tortilla”; “nin os uns foron tan malos nin os outros tan bos”.

Edward Malefakis, Raymond Carr, Hugh Thomas, Ángel Viñas, Fernando García de Cortázar, Gabriel Jackson, Manuel Tuñón de Lara… de veras que ningún deses nomes lles parece merecente do debido respecto? “A guerra era inevitable si ou tamén”, retrucan aínda. “Guerra e revolución foron inevitables –escribiu Santos Juliá hai xa cousa de vinte e sete anos– polas condicións de profunda fragmentación política e social en que xefes e oficiais do Exército español deron un golpe contra a República. Se eses xefes e oficiais, en lugar de rebelarse contra a autoridade civil, a tivesen apoiado nos seus esforzos por atopar unha saída pacífica ás tensións da épica, nunca tería estoupado unha guerra entre españois”. Trátase dunha opinión que non só el, senón outros moitos dos seus colegas –de ideoloxías diverxentes– veñen compartir. E é que no tracexar da historia enxergamos direccións diáfanas; direccións, nunca “a dirección”.

“Pero do que se trata agora é de falarmos de reconciliación, non de abrir vellas feridas”. De certo que aí si que levan razón. Mais o problema non radica nos erros/acertos da República nin tan sequera nas atrocidades cometidas em ambos lados das trincheiras da Guerra Civil. A “nai do año”, por así expresalo, asenta no feito, na crúa evidencia de que en ningún momento ao longo dos seus case corenta anos de andaina, o franquismo foi abrir unha porta para iso mesmo: para atinxir a concordia, para acadar o perdón mútuo. Até o mesmo momento da súa morte, o ditador –e mais os seus– xamais consideraron a menor posibilidade de propiciaren un diálogo cos “vencidos” e/ou cos seus descendentes. Simplemente, coidaban que España era eles.

“A reconciliación non significa esquecer ou tratar de enterrar a dor do conflicto, senón que a reconciliación significa traballarmos xuntos para corrixir o legado das inxustizas pasadas”, explicou Nelson Mandela. A ser posible –e polo que a un servidor afecta, beba cadaquén o que máis lle preste–, fagamos de veras tal cousa mentres lle gorentamos unhas garimbas.

Suscríbete para seguir leyendo