Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Marta López y Jaime Amaro

Eunice N. Foote, ou como ser a pioneira da crise climática

Seguro que escoitaches que a temperatura do planeta está aumentando. Termos como cambio climático, quecemento global ou efecto invernadoiro son cuestións cotiás dende hai anos. Aínda que nos poida parecer estraño, a comunidade científica non coñecía estes termos ata hai algo máis dun século. De feito, o inicio ou orixe dos coñecementos que actualmente temos sobre o clima foi realizado por unha sufraxista e científica decimonónica de curta idade cuxo perfil, como o de moitas outras, quedou á sombra dos descubrimentos posteriores realizados, nesta ocasión si, por colegas científicos.

A primeira evidencia do que hoxe coñecemos como efecto invernadoiro veu da man da científica e sufraxista Eunice Newton Foote (1819-1888) en 1856. Foote naceu nunha pequena cidade de Connecticut, nos Estados Unidos, pero mudouse durante a súa infancia a Nova York, onde tivo a oportunidade de recibir unha educación progresista para a súa época. En 1841 casou co avogado e matemático Elisha Foote, con quen participaría activamente nalgúns dos movementos científicos e sociais máis importantes do seu tempo.

Eunice Newton Foote, sostendo unha impresión do seu artigo e un tubo do seu experimento, e Marta López Mozos, investigadora do IIM-CSIC. // Ilustración por Laura Romero

O século XIX foi unha época trepidante na que, o que ata entón se coñecía como “filosofía natural”, se profesionaliza e pasa a chamarse “ciencia”. Froito dun interese xenuíno por coñecer o mundo que os rodeaba, a parella Newton-Foote montou o seu propio laboratorio afeccionado na súa casa, onde Eunice desenvolveu múltiples experimentos.

Nun deles, cunha metodoloxía sinxela pero enxeñosa, Foote illou aire común e dióxido de carbono (CO2) e mediu a temperatura dos recipientes que os contiñan ao expoñelos ao sol. Despois dun tempo baixo os raios solares, observou que o recipiente con maior cantidade de CO2 estaba máis quente. Esta diferenza de temperatura entre recipientes permitiulle concluír que “unha atmosfera de CO2 podería dar á nosa Terra unha temperatura elevada”. Realizou o mesmo procedemento, illando o aire seco e húmido, e puido apreciar e afirmar que a humidade tamén favorecía un maior quecemento. Deste xeito, a investigadora revelou por primeira vez a importancia do vapor de auga e do CO2 no clima, aínda que iso non impediu que o seu descubrimento pasase desapercibido durante máis dun século.

Baixo o título Circumstances Affecting the Heat of Sun’s Rays (ou, o que é o mesmo, Circunstancias que afectan a calor dos raios solares), o traballo de Eunice presentouse na Oitava Reunión Anual da Asociación Americana para o Avance da Ciencia (AAAS) en Albany, Nova York, en 1856. Non obstante, a pesar de ser a autora do proxecto, a prohibición de que as mulleres asistisen á AAAS fixo que o seu traballo fose exposto polo profesor Joseph Henry, quen atopou moi interesante o achado de Foote. Nin a investigación nin a presentación foron incluídas nas actas da conferencia.

"Revelou por primeira vez a importancia do vapor de auga e do CO2 no clima, aínda que pasou desapercibido durante un século"

decoration

Porén, o seu traballo si foi publicado no American Journal of Science en 1857, aínda que o manuscrito só foi rescatado máis de 150 anos despois, en 2016, pola climatóloga Katharine Hayhoe, motivada polo científico e coleccionista de manuais científicos Raymond P. Sorenson. De feito, o mérito do descubrimento de Foote foi atribuído durante anos ao científico John Tyndall, que aparece na Historia como o primeiro en falar do efecto invernadoiro en 1859, tres anos despois de Foote. Ademais, anos máis tarde, tamén se destacou a Svante Arrhenius como precursor do coñecemento sobre o cambio climático, pero a figura de Eunice seguiu sen ser recoñecida.

Aínda non se sabe se Tyndall estaba ao tanto das investigacións de Foote cando publicou o seu descubrimento, xa que a comunicación entre as academias americana e europea era moito máis custosa na época do que é hoxe. O que é seguro é que nin el, nin moitos outros, citaron a obra da súa predecesora. Tal e como sinalou o científico e historiador da Royal Institution, Roland Jackson, ademais da desvantaxe de pertencer á academia americana fronte á europea, Foote tiña dous factores en contra: o seu xénero e a súa condición de afeccionada; o segundo produto do primeiro.

Ademais do seu, tardiamente recoñecido e talentoso, espírito investigador, Foote foi unha figura recoñecida nos primeiros movementos feministas contemporáneos. As múltiples restricións políticas e sociais ás que se enfrontaron as mulleres no século XIX cristalizaron en movementos como o sufraxismo. Durante a década de 1840, varias mulleres dos Estados Unidos, entre elas a nosa protagonista, organizáronse para denunciar a súa situación: a falta de dereito a voto, o seu nulo acceso á educación superior, a imposibilidade de ocupar cargos públicos ou a cesión do seu patrimonio aos seus maridos tras a voda, o que lles impedía ter propiedades de seu. Foote foi unha persoa destacada neste movemento, aparecendo como membro do Comité Editorial da histórica Convención de Seneca Falls, a primeira convención polos dereitos da muller, e sendo unha das 67 mulleres que asinaron a Declaración resultante.

"Ademais do seu espírito investigador, Foote foi unha figura recoñecida nos primeiros movementos feministas contemporáneos"

decoration

O voto feminino non chegou aos Estados Unidos ata 1920. Aínda así, a loita política e científica de Foote, e de moitas outras mulleres, contribuíu de xeito decisivo á realidade na que vivimos hoxe, non só como sociedade que avanza cara á igualdade, senón como unha sociedade que tamén busca solucións globais ante unha grave crise climática.

Hai case trinta anos, diferentes líderes mundiais uníronse para abordar colectivamente, por primeira vez, o problema do cambio climático. Case século e medio antes, Foote xa avanzara a base científica dunha das propostas do Protocolo de Kioto (1997): reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro (principalmente o CO2) para paliar o evidente aumento da temperatura terrestre, mediante a redución de actuacións como a queima de carbón, petróleo e gas natural, así como outras actividades económicas de grande envergadura como a gandaría e a deforestación.

"Estímase que a temperatura da Terra sería duns -18ºC se non tivésemos a presenza de gases de efecto invernadoiro na atmosfera"

decoration

Os gases de efecto invernadoiro (CO2, vapor de auga, metano, ozono e óxido nitroso) aumentaron de forma non natural, é dicir, como consecuencia da actividade humana no planeta, dende a Revolución Industrial. Estímase que a temperatura da Terra sería duns -18ºC se non tivésemos a presenza de gases de efecto invernadoiro na atmosfera, en lugar dos 15ºC de media actuais, polo que estas moléculas son necesarias para a vida tal e como a coñecemos. A problemática radica en que o aumento artificial dos gases de efecto invernadoiro está a xerar un aumento progresivo da temperatura terrestre, coñecido como quentamento global, cada vez máis acelerado. Á súa vez, este quecemento está a inducir, como consecuencia, un cambio climático que xa se está a manifestar; o desxeo das rexións polares ou as tormentas e secas, máis extremas e frecuentes, son evidencias disto.

Grazas á pegada afouta de moitas mulleres na historia, e de científicas como Eunice N. Foote, hoxe novas investigadoras teñen un lugar representativo na ciencia. Un lugar para poder seguir avanzando conxuntamente no coñecemento para a nosa sociedade, onde a distinción está no talento, a curiosidade, a constancia, o traballo e a ilusión por aprender das persoas. Estas son as características que debemos valorar, deixando de lado outras divisións artificiais que poidan servir de base para calquera tipo de discriminación social.

*Investigadora do IIM-CSIC

**Colaborador no artigo. UCC+i do IIM-CSIC

Compartir el artículo

stats