Expertas de la Universidad de Vigo defienden el uso de la literatura para abordar la muerte en Infantil

La muerte es un tema tabú durante la infancia, ausente en el aula y en el seno de las familias. Pero debe formar parte de la educación de los más pequeños y la literatura es un excelente instrumento para ello. Así lo defienden dos investigadoras de la UVigo tras llevar a cabo una experiencia piloto con alumnos de 4 años  (5º de Infantil) en un colegio de la provincia de Pontevedra. A través de la lectura de cinco álbumes ilustrados y el diálogo posterior, además de otras actividades, los alumnos empatizan con las situaciones de sus protagonistas y empiezan a ser conscientes de la existencia de la finitud.

“Os docentes teñen medo a implementar esta temática e as familias non saben como abordala cando se produce unha perda, normalmente dos avós. Nalgúns casos recórrese a metáfora de que a persoa marchou ó ceo, coma se non se estivera producindo unha perda definitiva. Pero a través das experiencias ficcionais dos personaxes dos libros os máis pequenos sitúanse no seu lugar e son conscientes do que é a perda”, destaca Isabel Mociño, autora del trabajo junto a Eulalia Agrelo, ambas integradas en la Asociación Nacional de Literatura Infantil y Juvenil (Anilij) y docentes en las facultades de Ciencias de la Educación de Ourense y Pontevedra.

Antes de llegar a la propuesta práctica, las expertas participaron en otras investigaciones previas que se incluyeron en sendos monográficos de la editoriales Peter Lang y Xerais. “A partir de todo ese traballo anterior propúxose levar a cabo unha intervención cunha alumna que estaba facendo as prácticas nese colexio e que xa tiña confianza cos nenos. Non foi algo fácil porque algunhas lecturas foron máis complexas para eles. Por eso ten que haber unha reflexión crítica a partir do coñecemento que o mestre ten do seu propio alumnado e respectar o nivel evolutivo e de maduración de cada un deles”, subraya Mociño.

Las investigadoras seleccionaron cinco títulos en gallego y castellano con un enfoque diferente y ordenados de forma progresiva para construir una “constelación literaria” sobre la muerte . En “El árbol de los recuerdos” se habla de ella sin citarla en ningún momento, mientras que en “Yo siempre te querré” se materializa en la pérdida de una mascota y en “A avoa do nobelo branco” es la protagonista la que fallece. El álbum “¡No es fácil, pequeña ardilla!” aborda la muerte de una madre y “Para onde imos cando desaparecemos’” constituye una lectura más reflexiva y terapéutica sobre el ciclo de la vida

“A literatura infantil aborda todo tipo de problemáticas e sempre tendo en consideración os estados evolutivos e as necesidades das crianzas. Moito profesorado recoñece que algunha vez tivo que abordar o tema pero que non estaba ben preparado para axudar ao alumno que o necesitaba e a todo o grupo. O que precisamos son mediadores formados, mestres que saiban levar estas obras ás aulas e abordalas con naturalidade, sen eufemismos. O álbum ilustrado é unha excelente ferramenta porque as imaxes xa ofrecen unha lectura que o adulto complementa coa palabra”, explica la experta.

Antes de abordar los libros, la docente realizó entrevistas en grupo para generar un clima de confianza y la mayoría de alumnos –eran un total de 18– relacionaban la pena y el dolor con la falta de un juguete y otras situaciones materiales. Pero esta percepción, destaca Mociño, fue cambiando a medida que progresaban en las lecturas y lo emocional iba ganando presencia. “Unha das nenas perdera a súa avoa e ela foi moito máis consciente do que implicaban as obras. A experiencia previa mediatiza as novas aprendizaxes e a perspectiva da vida”, añade.

Los resultados de esta experiencia refrendan que los más pequeños pueden llegar a comprender qué conlleva la muerte: “Ás veces tamén infravaloramos a súa capacidade para entender e interiorizar o que están vivindo e experimentando. Tamén hai que abordar as guerras ou a violencia. Non se pode fuxir de ningunha temática na aula, todas son necesarias e a literatura é un instrumento moi útil porque, ao ser ficción, crea unha distancia a modo de espello no que se poden ver reflectidos e moitas veces ensaiar para a vida”.

"As lecturas non poden quedar mediatizadas por Disney e acabar sempre cun final feliz"

En este sentido, Mociño apunta a la necesidad de una “conexión verdadeiramente real” entre familia y escuela para que se puedan abordar problemáticas a las que ahora mismo no se está dando respuesta en las aulas.“Ás veces dise que os contos clásicos son moi violentos, pero están falando do que é a vida. As lecturas non poden quedar mediatizadas por Disney e acabar sempre cun final feliz. Ten que haber un final esperanzado, por suposto, pero non podemos pechar os ollos e logo queixarnos de que temos unha infancia e unha xuventude moi pouco resilientes e que se frustran facilmente. Ao mellor é que non estamos traballando a educación emocional como se debería. Parcelamos moito o que poden ler, ver ou escoitar e logo están desprotexidos nas redes sociais e coas novas tecnoloxías. É unha contradición ”, reflexiona.

“Temos que formar a mestras e mestres nesta sensibilidade e nestes instrumentos que teñen ao seu alcance como a literatura e que non sempre se atreven a utilizar. E ante a morte non podemos seguir pechando os ollos ou fuxindo”, concluye.

Suscríbete para seguir leyendo