La Cruz de O Castro conserva su memoria

Un experto de la Universidad de Vigo señala que es un ejemplo del debate fallido sobre el pasado franquista

La Cruz de O Castro, en la ladera del monte.   | // RICARDO GROBAS

La Cruz de O Castro, en la ladera del monte. | // RICARDO GROBAS / s. penelas

Sandra Penelas

Sandra Penelas

A pesar de su naturaleza pétrea y de permanecer ajena al debate público más candente desde la sentencia de 2015 contraria a su derribo, la Cruz de O Castro sigue “viva” , continúa interpelándonos y es un ejemplo del debate fallido sobre la memoria franquista en la sociedad de nuestros días. El investigador de la UVigo David Casado Neira, doctor en Antropología Social y Cultural, ha publicado varios trabajos sobre este símbolo, el más reciente en la revista Journal of Spanish Cultural Studies de la Universidad de Nueva York.

“A resposta nunca vai ser satisfactoria porque a memoria é algo dinámico, pero fóra sorprende que nunca houbese un momento para ese debate amplo, no que se puidese discutir sen entrar automaticamente na polarización política e nunha dinámica de profranquistas ou roxos. A cruz non está impávida, segue activada e é un exemplo moi bo da esquizofrenia postfranquista. As autoridades políticas, nós como cidadáns e o tecido asociativo temos que desenvolver entre todos a capacidade de levar a cabo ese debate”, defiende.

La Cruz de O Castro conserva su memoria

David Casado Neira es el autor del trabajo. / Cedida

Casado Neira trabaja desde hace años con el Centro de Estudios sobre la Identidad Colectiva (CEIC) del País Vasco y ha participado en proyectos relacionados con violencia política y desapariciones en diferentes países, así como con los paisajes y lugares vinculados a la memoria del franquismo en Galicia. De hecho, colabora actualmente con expertos de la USC en un estudio sobre esta temática.

La Cruz de O Castro sigue siendo ‘de los Caídos’ en Google Maps y, aunque carece de símbolos franquistas desde hace más de una década y una placa colocada por el Concello en 1980 recuerda en su parte posterior a todas las víctimas de la Guerra Civil, sigue siendo objeto de pintadas y destrucción de elementos. Evidencias de que el debate sigue abierto.

“A pesar de estar disimulada, continúa tendo relevancia”, subraya Casado Neira, que se manifiesta contrario a su derribo. “Non debería desmemorializarse. Da mesma maneira que Auschwitz se convertiu nun centro para a memoria, na cruz deberíanse facer intervencións nese sentido. De feito, as rutas do Concello non fan referencia nin á cruz nin ao carácter militar que tivo o monte do Castro dende que Vigo existe na súa forma moderna. Eliminala contentaría a unha parte da sociedade cuxa posición entendo, pero Vigo tamén perdería a posibilidade de seguir falando diso”, argumenta.

Vista de la Cruz de O Castro, inagurada en 1961 por Franco.

Vista de la Cruz de O Castro, inagurada en 1961 por Franco. / RICARDO GROBAS

El experto recuerda que la memoria franquista sigue siendo un tema muy marginal en los programas educativos, que además han perdido su papel de generar la capacidad de podernos comunicar como ciudadanos, lograr una buena convivencia y reducir una conflictividad social que cada día parece ir a más.

Respecto a la Ley de Memoria Histórica, Casado Neira señala dos problemas. Por un lado, que sean los concellos los únicos con potestad de eliminar los símbolos franquistas. Y, por otro, el concepto de exaltación.

“Non é un termo xuridicamente definido, queda sometido á interpretación. No caso de Vigo, a sentenza do TSXG di que como desapareceron os símbolos franquistas non hai ningunha connotación de exaltación e, polo tanto, non debe ser derribada. Sabemos que isto non é así, porque a tensión segue aí. É como se dis que a esvástica só se pode eliminar cando é exaltación”, señala.

La sentencia del TSXG, que también reconoce la parte inferior como parte del conjunto inaugurado por Franco en 1961, da la razón al Concello, que recurrió un fallo anterior del Contencioso -Administrativo en respuesta a la demanda de derribo presentada por la Asociación Viguesa pola Memoria do 36. Ese primer fallo sí entendía que la cruz es un símbolo franquista y que continúa teniendo esa connotación para muchas personas.

Concentración para exigir al Concello el derribo de la cruz de O Castro organizada por la Asociación Viguesa pola Memoria do 36.

Concentración para exigir al Concello el derribo de la cruz de O Castro organizada por la Asociación Viguesa pola Memoria do 36. / JESUS DE ARCOS

“Dicir que é un símbolo cristiano e deixa de ser franquista é simplificar e limpar moito todas as complexidades que supuxo o franquismo respecto á Igrexa católica ou determinados sectores industriais. A Transición consentiu en mirar para outro lado, pero desde as autoridades políticas e educativas tiña que haber unha aposta por desentrañar este nudo gorguiano”, defiende.

En su artículo, Casado Neira señala que la sentencia del TSXG le atribuye a la cruz una capacidad didática natural para reflexionar sobre el pasado sin ningún tipo de intervención ni propuesta. Una argumentación “perversa” que llevaría a la “falacia” de asumir que las fosas comunes o los centros clandestinos de detención se explicarían por sí mismos.

“A sociedade e as autoridades políticas teñen a responsabilidade de asumir a memoria dunha forma activa. Pareceríanos inconcebible que Arxentina ou Camboia non buscasen aos seus desaparecidos, pero a estes temas non lle damos relevancia. Sen embargo, se fose verdade que non a teñen tampouco sería problemático falar deles”, apunta.

Oportunidad perdida

En todo caso, no considera que el clima actual sea el más propicio para iniciar, por fin, este debate: “Vigo ten unha traxectoria liberal, progresista e combativa moi grande e houbo un momento para facelo nos anos 80, pero perdeuse a oportunidade. E agora estaría condenado ao fracaso porque suporía ampliar as trincheiras. A capacidade de comunicarse perdeuse e non é algo que se esté aprendendo nin asumindo como un valor. É unha das razóns polas que outra opción para a cruz sería deixar que se deteriore e ver como evoluciona”.

Interponer nuevas demandas podría agravar aún más esa polarización, aunque el experto propone, como experimento, una jornada sobre la cruz que reúna a sociólogos, historiadores, arqueólogos, políticos y representantes de la sociedad.

Suscríbete para seguir leyendo