Pilar Pallarés (Culleredo, 1957) pertence, sen dúbida, á Xeración dos 80. Coincidín con ela, por primeira vez, nun recital en Compostela. Solitaria na luz, con voz trémula e delicado rigor, foi desgranando lecturas tan intensas que proclamaban unha ruína insalubre polo paso do tempo. Fiquei impresionado pola densa fondura dos seus versos, cheos dunha sensibilidade que levitaba no ar como espada de bronce. O seu primeiro libro, Entre lusco e fusco (1980), deixaba entrever un talento que, despois, en Sétima soidade (1984), alcanzaría unha estremecedora madurez: "Se mañá non teño ganas de viver,/será talvez que o tempo tocou fondo,/que un neno ten ollada esnaquizada,/que cada un ten no peito un intanxível cárcere de seda". O que achamos aquí non é un espírito estranxeiro á desesperación. Pola contra, é a supremacía da dor como entidade enteira no universo a que se vai filtrando polos textos para instaurar o desalento. Ou acaso a incerteza.
No Livro das devoracións (1996) consolida unha dicción (alarido e blasfemia) única no panorama das nosas letras. Por un lado, descubrimos a dimensión culturalista (como no extraordinario "No resplandor das horas/son o escriva sentado" onde cohabita o fulgor cunqueiro-borgesiano) mais predominando o que se ten denominado a "poesía da experiencia" (por exemplo, no magnífico "Á tarde, cun can e un livro?", cando o suxeito lírico, paseando por un xardín burgués, vai ser atinxido pola esperanza do delirio, de que un rápido furor se apodere da súa vida e a altere para sempre). Mediante a sagrada ferramenta da linguaxe revela que ao ser humano o devora a paisaxe da terra e a ausencia dun ceo máis bondadoso.
Leopardo son (2011) contén nas entrañas unha radicalidade expresiva que, en Tempo fósil (2018), se agudiza aínda máis radicalmente. Os poemas reducen a espesura, o que implica necesariamente un maior número de elipses e outras sombras. Sabemos que a condensación da mensaxe leva implícito un arduo esforzo de exclusión. A poeta, obrigatoriamente, debe prescindir daquilo que obstaculice ou distraia o lector da plena comunicación poética.
En Tempo fósil, que foi galardoado co Premio Nacional de Poesía, a nosa artista vai tallando un brusco aviso: contemplar o rostro do sol resulta doce, porén, o que está baixo o humus da terra é nada, como quería Quevedo ou Vázquez de Neira: "A voz que podería dar non ten sustento./Pero amoreo terra, ergo un valo/para que dentro lle medre o meu vacío/e o silencio, batendo contra os muros,/remede eco e sombra". Como Aracné, a poeta vai tecendo a mudez coa escuridade, o vacuo co non ser. Porque na xénese do libro a casa da súa familia foi destruída para a ampliación do aeroporto de Alvedro, co cal todo o que alí viviu e todo o que sentiu (o tempo compartido coas persoas queridas) acabou sendo sepultado. A arquitectura (o construído polo home) devén arqueoloxía (o enterrado polo Tempo). É amoroso (e doloroso) labor da escritora recobrar os vestixios do que foi sabendo que todo, sen remedio, será desposesión. Mesmo aquilo que se hospeda no corpo: "a orografía dunha cicatriz que seguimos cos dedos/poros nos que dorme o sal/abríndose e cerrándose como unha flor nocturna baixo as xemas".
O acto de lembrar equipárase, así, ao de exhumar. Por iso o exercicio poético é semellante ao do arqueólogo: escavar no terrón para recuperar a fala dos seres perdidos, as querenzas que foron, o cheiro das comidas, os silencios vernáculos. Atopar os despoxos da casa abatida como un organismo que se degradou: "Como un corpo que tarda en ser consciente/dun baleiro no abdome,/o cerebro insistindo en mandar ordes/aos órgaos extirpados". Entre os cascallos ruinosos escribir é un acto vulnerábel pois supón procurar na memoria os amores pretéritos, as escenas intensas, os feitos perdurábeis.
Memorial dos familiares mortos, epitafio dunha casa derruída, certificado dunha desaparición, Tempo fósil eríxese nun testemuño cruel de todo un desamparo: "unha forma embrionaria,/un estrato inicial/sobre o que a vida ha ir sedimentando/a violencia e o medo". Repito: unha das voces maiores das nosas letras.
