Agasállanos, unha vez máis, Xabier Paz cunha novela histórica porque os personaxes históricos, pensa o escritor, son coma un molde onde se poden verter todos os problemas do ser humano. Unha novela, Aníbal e a Pintora, que é o segundo chanzo da triloxía de narrativa histórica italiana que comezara con Renacer, que prosegue coa recuperación da biografía novelada da pintora Artemisia Gentisleschi e que rematará con Galileo como figura na que se espella a Contrarreforma. A figura histórica de Artemisia é o renglón sobre o que arestora escribe Xabier Paz. Achéganos a figura desta muller contando as arelas dun personaxe inventado, Aníbal Moreda, alter ego do autor, que, aguilloado pola reprodución dun óleo, Susanna e i vecchioni, que Artemisia pintara con dezasete anos, decide investigar o que hai de verdade ou falsidade na vida desta pintora do século XVII. Artemisia Gentileschi foi unha pintora nacida en Roma que acadou o privilexio de entrar nas Academias de Pintores de Florencia e Roma; recibir a insólita encarga para o seu tempo de pintar dentro dun templo, vencendo o sentir da Igrexa que consideraba impúdicas as pinturas feitas por mulleres. Foi ademais suxeito dunha intensa vida novelesca na que, por veces, foi vítima e noutras ocasións, unha muller fornecida dun apaixonante carácter.
Se algo salienta a novela de Xabier Paz é que Artemisia foi unha muller que se sostivo coa pintura nun mundo de homes: vítima dun pai que foi para ela un lastre e un represor, da violación do seu profesor de perspectiva que a converte a seguir en amante durante meses tras a falsa promesa de matrimonio. Sofre o tormento da sibilla para probar diante do tribunal papal a verdade da súa denuncia; casada polo pai cun home banal e floreiro, consentidor dos amores da muller cun rico mecenas. Dependente sempre de comitentes e valedores, exercerá a súa arte en Roma, Florencia, Venecia, Nápoles e Londres. En feliz relación, malia que durante moito tempo fora analfabeta, con Galieo, Cristofano Allori, Michelangelo Buonarroti o Novo?, pintou ata a extenuación sobre todo corpos femininos xa que os seus comitentes querían ver corpos de mulleres espidas e imaxinadas por outra muller. Serán mulleres violadas ou sedutoras como ela mesma, abrindo un camiño vedado para as mulleres. De intensa vida sentimental, pinta seres femininos non plácidos, senón transidos dunha emoción transcendente e dotados de corpos explícitos e fartos.
Con todo, o mellor da peza de X. Paz e o que a converte nunha moi notable novela, é o gran fresco, amplamente documentado, da Italia barroca, con Gran Teatro Contrarreformista herdado do turbillón de Trento. Unha Roma tardorrenacentista, ateigada de festas públicas, tamén de execucións como as de Giordano Bruno e Beatrice Cenci; o esplendor cultural e artístico da Florencia dos Médici; o Nápoles dos untori e da peste. Non teñen menor relevo no desenvolvemento do relato as frecuentes écfrasis, ese exercicio literario no que o autor describe os cadros de Artemisia e doutros pintores. Así como as planas puntuadas pola forza intelectual e artística da Italia tardorrenacentista con Galileo, por exemplo, explicando as teorías do movemento. Artemisia coma Galileo esforzarase en escorrentar as propias sombras, aínda que os dous violenten as súas conciencias en lances decisivos das súas vidas. En non poucas secuencias subliña o autor a carraxe feminista de Artemisia: séntese fachendosa de ser muller que se fixo a si mesma e non pode evitar a xenreira contra a herdanza de Trento e da súa época cando le nun libro piadoso escrito polo cardeal Belarmino que o home é máis nobre ca muller que se atopa comprendida no mesmo. Un caudaloso coñecemento das técnicas pictóricas e unha prosa rutilante e poderosa visten esta segunda incursión de Xabier Paz nos territorios históricos e ficcionais da Italia postrrenacentista.
PAZ, Xabier, Aníbal e a Pintora, Ed. Xerais, Vigo, 2017, PVP. 20 ?
