Na memoria do primeiro e último alcalde da 2ª República no concello d´Agolada . Solporecía de inverno no Val das Sobreiras de Carmoega, as nubes neghras eran cento vinte e o meu tío Xerardo, labrego, retornado emigrante das Américas coma ti, díxome sen medo: "Pepiño, vámonos, vai caer unha boa, verás mañá como tolea o Río". E ti sorrías. Porque na Casa de Vila de Quian témosche afecto.A noite era unha cisterna de auga e lostregaba no ceo do Farelo e o Carrio.Na fiestra da casiña labrega aparecía o son das furias: un balburdio chegaba ao noso cuarto. Para acalar a miña preocupación, o tío contábame a túa historia pequeniña, aquela que máis entra nos espacios da alma das nenas e dos nenos: "O Señor Primo andaba cos adivais, pendurado coma unha araña na súa tea, indo de unha noutra trabe de ferro, e abaixo o corgo, coa boca aberta do temor. El non quería que ninguén perdese a vida nesta angueira de risco, el aló no alto, esparabelando coas maus nas travesas de carballo, el armando a ponte do progreso, que resistira as inchentas de todos os anos: piar ergueito polas maus labregas, restos da ferralla do ferrocarril que nunca houbera, beiras labradas a legón, horas e horas de suor, ducias de rapaces coma ti agora atentos ao seu corpo no aire da mañá e a tarde e a case noite.Así foi nacendo a Ponte de Carmoega, antes dunha guerra que ti aínda non sabes, pero tes que saber." ¿"E o Río nunca a tiraba"?"Nunca, pasou por riba, lavaba os chantos, pero non pouido roubar, e brúa, nós non lle temos medo". ¡" Pois eu si"! "Anda deita e durme comigo, mañá, se escampa, irémoslle aló". E ti sorrías.Nos teus ollos medraba un adival de xoguete, e unha machada, un martelo, os cravos, as porcas e os parafusos; tiñas o rostro alegre e tirábasme rosquillas dende a balaustrada de ferro, que eu apañaba rebrincando no Agro do Muíño; era unha fartura de larpeiros: eu a comer doces e ti a facelos. Pasaron cincoenta anos e xa non teño comigo ao tío Xerardo, nin a Mercedes e Concha, miñas tías, nin Antonia e Alfredo, os meus pais. Está a casiña labrega de Quian e o Río Arnego, e o piar da Ponte, teso e firme, obra de arte que asinarían os romanos e tamén Eiffel. Estás ti e maís eu. E Xosé Domingos e Marcial, obradores solidarios deste anaco de tempo compartido na memoria.
Xa é de mañá cedo neste domingo último de xullo e ímoste ver de volta nos camiños que conducen á ledicia: esta marabilla de persoa que nunca ousarei novelar, tutelado polos negociantes do comercio das literaturas. Sería unha profanación. Ti superas o ámbito das letras, es a outra esencia das escritas, a clepsidra ou a pedra do sol dun tempo que está para saber e ver en transparencias: que os estudiosos aprehendan dos arquivos e das oralidades, respecten a tulla do teu ser humilde, progresista, humán e solidario e acaso, se hai talento e amor aos "bos e xeneros" xermolen coa túa biografía inacabada un documento, unha peza de arte dos audiovisuais, unha alfaia que percorra a sobordar os mitos e as idades da espera. Encantenón aquí me tes, amigo e irmau, sabéndote a bocados de melindres, soñando en ti un futuro que te honra, que nos honra; a proclamar o teu nome de precursor das modernidades: a tosta para electrificar aquelas aldeas no ano 1922, que o Río varreu e impedía repetidamente; a experimentación coas tarabelas do vento sobre o tellado da túa casa de Brántega, que pasmaba aos nenos/as da escola e entristeceron contigo cando un torbón as levou cabo de lonxe; a alfabetización do rural coa escola pública; os espacios sen lindes para que as estradas fosen posibeis; a Casa das Palabras, que era a túa taberna, chea de farturas, porque eras ancho coma un pan de trigo e un bombo de sardiñas. E tanto aló as anécdotas do naufraxo, gabieiro no mastro a dar recados de SOS coa chaqueta de lenzo (o refugallo da miseria de acó dixeran que sobreviviras dando couces aos que viñan aghatuñando polo pau maior da nave, ¡canta envexa che tiñan os que odian!); as fotos de achego onde apareces rodeado dos amigos que armabades Galiza nas Américas, prometendo sempre volver e construir. E ti sorrís, meu Señor Primo. Hoxe quérote aínda máis. Querémoste, con Ascensión, esa muller, estas mulleres do silenzo e obra caladiña ao carón dos tolos que aman a vida e son así de seu. Sen elas non estariamos celebrandoesta túa e nosa honra das estirpes dos labregos que aló van e que aínda hai.
Sexas para sempre canda nós feliz en mar e terra.
*Escritor
