Paula Carballeira: "Co tempo daste conta de que todo está cheo de fronteiras"

Ela é de Maniños, unha parroquia do concello de Fene (Ferrol). No verán de 1978 compráronlle unha bicicleta, e qué gañas tiña a pequena rapariga de "ir onde quixera, ter liberdade, viaxar polos camiños que me gustaban". ¡A primeira vez que montaba nun vehículo dirixido por ela e só ela! Incomparable, descríbeo Carballeira."Ter dispoñibilidade de ir onde ti desexes, sen horarios". Pero os inicios, coma tantas veces, non foron nada fáciles. Había preto da casa de seus pais unha leira con ortigas e terra cultivada, aínda que dos cultivos, recoñece ela, apenas se lembra. "Sempre acababa alí, tirada entre as ortigas", recorda.

Coma nena que era, levaba saias e rascábase unhas pernas que quedaban perdidas. Lembra vívidamente a dor, o que escocía iso. As risas dos demais, ocupados coas súas bromas como para axudala a levantarse, rindo ata case estoupar. E si, a carón das ortigas adoitan crecer outras prantas que axudan a pasar a picadura ao frotalas co corpo danado (milagres da natureza). Pero Internet non existía daquela e ademais, lamenta Carballeira, ninguén llo aconsellou por aquel entonces.Seus pais temían que medrara o medo e ela non volvera a andar en bici, pero non se rendiu. E a Paula Carballeira actual pregúntase se hai algún aspecto da vida no que non empeces con fracasos, "e logo o regusto no padal despois de pasar por penalidades. E para unha nena de 6 anos, caer nun campo de ortigas é a maior penalidade." Ela mesma recoñece que nunca volveu vivir, sentir, un éxito igual.

"Podía conducila, pero ao final as ordes eran as ordes, e non deixábanme chegar á estrada", asumía así a narradora o ditado polos seus pais. Pero coma nunha guerra cruenta, con perseverancia e anos foi conquistando máis e máis anacos de terreo, achegándose perigosamente á calzada. Eses avances foron marcándoaa, porque "non é necesario ir ao outro extremo do mundo para que algo cambie en ti".

Despois de ter feito seus os camiños de terra e cemento, chegar á estrada era o seguinte paso lóxico e seu máximo obxectivo. Esa estrada especial para ela, que conecta Maniños con Fene, Mugardos e Ares; representaba o límite das súas viaxes infantís e a promesa doutros que non daban chegado. Pero ao final sí chegaron, e agora que pode viaxar co coche a onde queira, xamais alcanza esa sensación tan pura, "a liberdade absoluta, cun vehículo que nin sequera precisa repostar, só de pedaladas e pedaladas. É unha pena perdela co paso do tempo, cando daste conta de que todo está cheo de fronteiras".

Ela tiña a impresión de que a bicicleta era moi alta, algo non moi certo. Cos anos revelouse máis ben mediana. Non mudou só na altura senón na cor. Comezou súas carreiras prateada e rosa, motivo polo cal non lle fixo moito chiste ao seu irmán herdala, e cando chegou á súa irmá máis pequena, a pobre da bici estaba tan esnaquizada (algo entendible, despois das trompadas que levara), que non era a mesma xa. Cada vez que freaba, avisaba aos veciños cun chirrido particular que aprendera cos anos. Abandoada na bodega, acelerouse a súa vellez, e o tempo pasou por ela coma unha capa de óxido. A bici da infancia enferruxada é para Carballeira o símbolo desa ditadura do tempo: ningúen se libra dela, nin pernas nin rodas.

As ortigas inmigas non lle deron medo, este fixo aparición uns anos máis tarde, precisamente ao acercarse á estrada das súas fantasías. Ela non veu ao bus e o bus tampouco a viu a ela. De súpeto, a roda dianteira da bici quedou aplastada e esnaquizada pola superioridade indiscutible daquel transporte público. Carballeira recorda vívidamente ese momento. "O autobús parou, seu conductor preocupouse moito, comezaron a achegarse el e moita máis xente. Eu non sabía que pasaba, pero as caras preocupadas asustáronme a min. Só estaba rabuñada; iso sí, quedara en shock, non puiden falar nin decirlles nada. E botei moito tompo sen coller de novo a bicicleta".

Este foi o seu primer e único vehículo ata fai ben pouco, sostén Carballeira,cando foi vivir ao rural e sacou o carnet de conducir.

Esta historia tan pequena pero á vez tan humana, foi para ela a conciencia de "ser eu quen dirixe os meus pasos e meu destino. Coma narradora, adícome a cousas arriscadas, podo estar caíndo en campos de ortigas continuamente. Levo case medio século en isto dos contos, e varios anos visitando Latinoamérica para narralos á súa xente, en Colombia, Arxentina... Outro verán, o de 2015, foi un punto de inflexión para min."

Ela estaba en Medellín (Colombia), e reflexionou sobre o que significan os contacontos para a xente, moito máis que a súa presenza. Comezou a enfocar seu traballo doutra maneira, a dar cursos coma o que impartiu en Bogotá sobre o conto tradicional. "Todo parte dun cambio interno que concluíu na búsqueda dun enfoque propio da narración oral e o papel que lle corresponde; o feito de ter que traballar para todo tipo de idades, dende os 4 anos ata a morte, sen ter medo a ningunha franxa", sentencia Carballeira. Pero o máis importante de todo é que atopara a tranquilidade, seu lugar no mundo: "Tardei" recoñece a artista. Xa levaba máis de 20 anos narrando a viva voz, coa inestimable axuda dos xestos, contos marabillosos. Un deles comeza así:"Din que a primeira vez que o neno viu pasar un enterro quedou fascinado por toda aquela xente seguindo aquela caixiña tan bonita chea de flores... Din que estaba da man da súa nai..."