Vimos de acompañar, de despedir ó xeito tradicional, coma antes da comercialización da morte, da nova cultura do Tánatos, da Pompa Fúnebre, a que foi ata onte a avoa do pobo de Forcarei, a señora Victoria de Cosme, que lle da o nome ó conocido e antiguo restaurante que rexentan os seus. Déixanos despois dun largo andar de máis de 102 anos de vida entre nós na terra, con toda a súa lucidez.

Recibíronnos os seus deudos, na súa casa, coa humildade de manifestarse como son. Co semblante de paz por ter cumprido coa obriga do coidado, do amor profesado, sin nunca tela apartada deles, como os trastos que algúns levan ós novos faiados dos vellos, e coa inmensa alegría de ter disfrutado longos anos do seu amor e compaña, co agradecemento de teren todos tanto recibido dela, que lle deixa a pila cargada para moito, moito tempo. Ata o día estaba de enterro: choiva, vento e frio. Enterrouna a funeraria de sempre, a do pobo, a de toda a vida, a de Forcarei.

Da sabiduría da señora Victoria, teriamos que aprender moitos, pois sin sabelo ela -seguramente ninguén llo explicou- practicaba a tan cacareada terapia ocupacional, e por riba productiva. Xa o dicía Filomena de Quintillán: pouco se gana fiando pero menos se gana mirando.

Vestía de riguroso luto, dende a morte do seu home -o señor Jesus da Costa- cunha blusa de alivio, e o pano na cabeza. Téñoa visto moitas veces cun caldeiriño, levandolle a comida ós porcos. Acompañouna nos últimos anos un cadelo pequeño, gracioso e rebulideiro, que lle profesaba moito cariño e lealtade. Ainda a vexo, sen carnes de sobra, pero duriña, sachando na horta, de debaixo da igrexa, que coidaba regularmente. Ó seu paso, á súa maneira. Non se sabía ben se ela termara do sacho ou o sacho termara dela. Ainda a vin este verán e hei de botala de menos. Ela mesma se impoñía a tarefa e disfrutaba da horta, tan agradecida, a diferenza doutras labores, que se fan e logo se desfán. A terra, se se coida, se se traballa, se se mima, da froito. Vese o traballo feito, compensa o esforzo e tempo adicado.

Esa estampa recordábame a Lucrecia, que en canto tiña un pouco, ía para a horta, a cultivar o que nun intre elaboraba como se non lle levara esforzo, condimentado e complementado, servido no seu punto xusto, atendedo a outras tarefas o mesmo tempo. Un día de primaveira Lucrecia estaba sachando. Víase denda a ventá, recibimos a visita dun axente tributario, para a comprobación das unidades que a Facenda tina en conta, polo calculo da ganancia suxeita ó imposto. Preguntoume o axente, cantas horas lle poñemos a túa nai,. Eu, aprendiz de bo galego, devolvinlle a pregunta, xa ves onde esta e qué está facendo, ponlle ti as que vexas, alá ti e a túa conciencia.

A señora Victoria, co seu ben saber facer discreto, sen ruido, sen nada a cambio, por puro amor, por facerlle ben, axudou a Lucrecia a conquerir a horta do cura pegada á casa, que tanto ela quería, da que tanto disfrutaba, facéndolle o que lle quedou de vida moito máis alegre e levadeira. Vai para ela, nesta nova e distinta vida que comenza agora, o meu aprecio e respeto honrado, leal e sincero. Vaian para ela os meus mellores dexexos, na viaxe e na estancia, que saiba que mentras teña lucidez no pensamento terá un anaquiño do meu pequeño corazón, por telo ela ganado.

Teño a satisfacción da haberlle falado en vida do noso agracemento e de lle haber dado un bico, pois aparte de querer a alguén, ás veces tamen hai que dicirllo, sobor de todo cando as canas e os moitos anos adornan á persoa.

* Veciño de Forcarei.