Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

¿Compañel o Vicetto?

La Real Academia Galega asegura que en sus fondos existe una imagen idéntica a la identificada por investigadores vigueses como Juan Compañel y que está documentada como Benito Vicetto

Comparación entre la foto que los investigadores vigueses identificaron como Compañel, a la izquierda, y un retrato de Benito Vicetto.

Con la dedicatoria “A.M. de Cisneros, a mi amigo y paisano Juan Compañel, 1857”, en la que se incluyen una serie de abreviaturas en las que se indica que el pionero fotógrafo gallego Andrés Marcelino de Cisneros fotografió y le dedica ese retrato al reconocido impresor del Rexurdimento y editor de “Cantares Gallegos”, de Rosalía de Castro, además de contar con la siguiente frase en el reverso: “Hecha en Vigo en 1857 antes de mi partida a Habana”. Así encontró el historiador y miembro del Instituto de Estudos Vigueses, José Luis Mateo Álvarez, un retrato entre las páginas del álbum familiar del historiador y político Eduardo Chao y del periodista y editor Alejandro Chao, íntimos amigos y posteriormente familiares directos de Juan Compañel, puesto que el impresor se casó con Emilia Chao Fernández en 1863, convirtiéndose así en cuñado de los hermanos Chao.

Hasta la fecha, el rostro de Compañel era una incógnita para el mundo de las letras y la sociedad gallega. El hallazgo del historiador José Luis Mateo Álvarez, contrastado con el doctor en Filoloxía, Cum laude y Premio extraordinario de tesis de la Universidad de Vigo por “La Oliva (1856-57). Un xornal progresista e provincialista na soleira do Rexurdimento”, Xurxo Martínez, así como con el fotohistoriador Carlos Castelao, experto en la figura de Andrés Cisneros, quien ya señaló que la firma coincide con la caligrafía del fotógrafo, ha arrojado algo de luz al respecto, ya que todo parece indicar que el impresor del Rexurdimento le habría entregado la instantánea a sus cuñados antes de partir para La Habana como recuerdo.

No obstante, el hallazgo de la imagen con la dedicatoria, que adelantó FARO el pasado 19 de abril, ha suscitado algunas reacciones, puesto que ayer mismo el académico Henrique Monteagudo publicó en la web de la Real Academia Galega un artículo en el que señala que dicha imagen ya existía en sus fondos documentales, si bien no está completa, y además afirma que el retratado aparece identificado como Benito Vicetto, escritor, periodista e historiador gallego nacido en Ferrol en 1824. 

La imagen conservada en el Archivo de la RAG y que su antiguo bibliotecario Juan Naya identificó en su día como Benito Vicetto.

La imagen conservada en el Archivo de la RAG y que su antiguo bibliotecario Juan Naya identificó en su día como Benito Vicetto. FdV

Según explicó el académico, la fotografía fue donada a la Real Academia Galega por su antiguo bibliotecario Juan Naya, depositario de un importante fondo documental de la familia de Rosalía de Castro y Murguía. Monteagudo señala que este hombre habría sido el responsable de la identificación del retratado como Benito Vicetto. Asimismo, destacó que “esta identificación resulta fiable non só pola fonte, senón polo extraordinario parecido físico entre o personaxe da fotografía e o que aparece noutra do autor da Historia de Galicia, tamén custodiada no Arquivo da RAG”.

El académico defiende que “comparando ambas fotos, é verosímil que se trate da mesma persoa, un pouco máis nova no retrato de Cisneros”. Considera que la identificación del retratado como Juan Compañel debería tomarse, “como mínimo, con cautela”, ya que considera que, sin restar mérito a los investigadores vigueses, se trataría solo del descubrimiento de una dedicatoria de “grande interese”.

Cuatro "sólidos" argumentos

La revelación de este académico ha cogido por sorpresa a los historiadores vigueses, y es que en el artículo en el que la institución hace referencia a la aparición de esta fotografía dedicada, en ningún momento se rebaten los que ellos consideran cuatro “sólidos” argumentos que respaldan su hallazgo. En este sentido, Xurxo Martínez afirma que “dispoñemos de catro argumentos que non se poden desbotar sinxelamente por un parecido e unha identificación feita por unha persoa nun fondo documental no seu día, cando na imaxe atopada no álbum familiar dos irmáns Chao hai unha dedicatoria explícita”. 

La fotografía encontrada por los investigadores vigueses en el álbum familiar de los Chao tiene una dedicatoria de Andrés M. de Cisneros a su amigo Juan Compañel, con fecha de 1857. Ricardo Grobas

En primer lugar, Martínez hace referencia precisamente a esa dedicatoria y que Henrique Monteagudo reconoce como tal. Así, el investigador vigués comenta que “a fotografía atopada leva unha dedicatoria de Cisneros a Juan Compañel, coa que recoñece a súa autoría, que senso tería que Cisneros lle dera a Compañel un retrato de Vicetto cando entre eles non tiñan relación?”.

Por otra parte, Xurxo Martínez defiende que otro aspecto relevante es que Benito Vicetto tampoco tenía relación con los hermanos Chao. La imagen encontrada por el historiador José Luis Mateo Álvarez apareció cuando repasaba un viejo álbum que conservaban los herederos de Eduardo y Alejandro Chao, un álbum de fotografías familiares tomadas entre la mitad del siglo XIX y hasta mediados del siglo XX. Es por esto que el filólogo no le ve sentido a que los Chao guardaran entre sus recuerdos familiares una fotografía de una persona con la que no mantenían ningún tipo de relación, mientras que con Juan Compañel sí la había, puesto que además de compartir actividad política y cultural, eran familia directa: "A imaxe entréganlla á familia Chao antes de ir á Habana no 57, segundo a inscrición que aparece no reverso".

En tercer lugar, la fotografía tiene fecha de 1857. Según apunta el investigador vigués, "Benito Vicetto naquela época vivía en Badajoz, podería ser que visitara Vigo no 57? Podería ser, pero naquelas datas non vivía en Galicia".

Por último, Xurxo Martínez afirma que "non ter en conta estes argumentos é sorprendente, sobre todo cando non se dispoñe da imaxe que atopamos nós e non se constrastou". Asimismo, el investigador vigués hizo referencia a que en los fondos de la RAG pudo haberse dado un error en la identificación, ya que en alguna ocasión se tienen dado algunos fallos, tales como una atribución errónea de manuscritos de Rosalía de Castro por parte del mismo Juan Naya, que posteriormente el responsable de Patrimonio y Cultura de la Fundación Barrié, Diego Rodríguez González, demostró en un estudio la correcta verificación de la autoría.

No es la primera vez que se desatan este tipo de polémicas, y es que cabe recordar que hace unos años también se había identificado a Rosalía de Castro en una imagen, pero finalmente se pudo demostrar que se trataba de su hija Gala a través del estudio de diferentes cuestiones técnicas. En este sentido, Xurxo Martínez concluyó señalando que "hai que ter en conta máis cousas que un mero parecido, o importante é a documentación que se acompaña".

Compañel ou Vicetto?

Por Henrique Monteagudo, da Real Academia Galega

En días pasados fíxose pública a nova de que se acababa de localizar un retrato fotográfico de Juan Compañel (1829-1897) nun álbum familiar propiedade dos herdeiros de Alejandro Chao (1830ca.-1894). A fotografía leva ao pé unha dedicatoria en que se le: “A. M. de Cisneros fot[ografió] y l[a] d[edica] á su amigo y paisano D[on] J[uan] Compañel, 1857”, e no reverso unha nota autógrafa de A. Chao, que segundo informa Xurxo Martínez, di: “hecha en Vigo en 1857 antes de mi partida a Habana”. Como é sabido, Compañel tivo un papel sobranceiro no Rexurdimento, entre outras cousas, como primeiro editor de Cantares Gallegos (1863). Tendo en conta que non se coñecían imaxes del, a aparición dunha fotografía súa resultaría unha nova de indubidable relevancia. Á luz da dedicatoria, o autor do retrato foi o fotógrafo compostelán Andrés Marcelino Cisneros Pereiro (1820-1895), coetáneo de Compañel e de Chao.

Tanto pola dedicatoria e a sinatura do fotógrafo canto pola data, estamos ante un achado importante. Non obstante, na mesma información resáltase que se trataría da descuberta do primeiro talbotipo achado en Galicia e da fotografía máis antiga tomada por un fotógrafo galego. Canto a isto, cómpre aclarar que a instantánea era coñecida previamente, pois un exemplar da mesma se custodia no Arquivo da Real Academia Galega e está a dispor do público en Galiciana-Arquivo Dixital de Galicia. É por iso que a investigadora Sagrario Abelleira, ao ler a noticia, alertou inmediatamente o ARAG. Ora, no exemplar da foto conservado no Arquivo da RAG, o retratado aparece identificado como Benito Vicetto (Ferrol, 1824-1878). A fotografía foi doada á RAG polo seu antigo bibliotecario Juan Naya, legatario dun importante fondo documental da familia de Rosalía de Castro e Murguía, quen, ata onde sabemos, é o responsable da identificación do retratado como Vicetto. Esta identificación resulta fiable non só pola fonte, senón polo extraordinario parecido físico entre o personaxe da fotografía en cuestión e o que aparece noutra do autor da Historia de Galicia, tamén custodiada no ARAG. Como se pode comprobar comparando ambas as fotos, é verosímil que se trate da mesma persoa, un pouco máis nova no retrato de Cisneros. En definitiva, sen ánimo de restar mérito aos investigadores -que en todo caso deberan ter consultado a Rede para se documentaren- nin de pechar a cuestión, é obvio que non se pode falar de “descuberta” dunha fotografía xa coñecida, senón do achado dunha dedicatoria de grande interese. Por parte, a falta doutros datos, a identificación do retratado como Juan Compañel debe tomarse, como mínimo, con cautela.

Compartir el artículo

stats