Soles do futuro

Nanni Moretti estreou filme e danza, outra vez, entre o dentro e o fóra. Para entender o seu cinema debemos viaxar antes a Roma, ano 1993, ao volante dunha Vespa na que o director circula para observar os edificios do quartiere de La Garbatella mentres o sol do verán baleirou a cidade santa. Este ciclista é un “nadador”, con permiso de Frank Perry e o seu filme do 68. Nós imos uns metros por detrás del, como noutra Vespa, facendo eses polo rueiro e pola cabeza dun autor indisociable da súa propia presenza na súa obra. A obra amosa un cambio de época, como fará logo en Abril (1998), cando visiona coa súa nai a primeira vitoria de Berlusconi e como todo o sistema mediático foi dominado e empobrecido para facilitar o acceso do populismo ao poder.

Irmos con este italiano de viaxe é facer, sempre, unha odisea interna coas nosas propias decisións, coa carga de ironía que supón escoller, afirmar, defenderse no ético e no político. Co recente O sol do futuro (2023) Moretti atópase no seu estado de graza, humor e autorreferencia cumio. Podemos tomala, quizais, como unha obra na que este autor, coñecedor dos seus propios clichés, desfruta coas chiscadelas cómplices co seu público. A audiencia que leva trinta anos de voyeur das súas vivencias nos filmes, nun xeito de autobiografía creativa. Neste filme ten de premisa unha propia autorreferencia que converte en escusa argumental: un musical sobre un trotskista. En Abril, o italiano, sempre no seu baile dentro-fóra coa pantalla, bromeaba sobre realizar un musical sobre un panadeiro trotskista. No filme inserido no filme que é a película que presentou neste ano o protagonista é o líder da agrupación local do Partido Comunista Italiano, aquel que propuña unha vía gramsciana e democrática ao socialismo. Moretti fai desa autorreferencia un filme musical sobre as contradicións da esquerda após 1945. Iso é o lugar onde bate Moretti, a contradición, o esporádico, a decisión humana que é absurda, é irónica; é, moitas veces, profundamente humorística, como os xestos infantís e abertos cos que nos agasalla nesta cinta.

O italiano é un cronista audiovisual do remate dun século XX volto do revés, mais non é un ácrata. É unha persoa de sorriso no esguello, sorriso intelixente. Na segunda parte de Caro diario (a obra consta de tres), o director viaxa cun amigo a un breve retiro creativo. O seu amigo vive illado, retirado, mentres escribe, filosofa e pensa. Vive no diván, e Moretti é consciente de que moitas das ideas que representa o seu amigo, un intelectual avanzado, estaban tamén no diván. Cando, escapando da vila orixinaria de retiro, un ferry os leva a outra, un alcalde de corte populista intenta enlealos nas súas fazañas veciñais. A figura do político, sempre baixo a súa ollada irónica, atravesada pola Italia post Berlusconi, espectacularizante, na que o votante progresista, encarnado no propio director, lle espeta ao líder de esquerda que esperte, que derribe o discurso neocon que emiten as pantallas. Mais rimos, facemos ironía, sabedores da derrota da que Moretti fai introspección, escape, negación a través da morte. Se queren saber máis, non perdan ollo do personaxe do xuíz en Tres pisos (2021).

Non é casualidade que ese mesmo Moretti que senta no diván o seu mundo faga, logo, de psiquiatra. O que leva co seu cinema á esquerda á cadeira da terapia exerce tamén de terapeuta en dúas películas que merece a pena visionar, como son Habemus Papam (2011) –cun brillante Michel Piccoli, que encarna o Sumo Pontífice dubidoso do seu novo cargo– e A habitación do fillo, do 2001. Mentres que, na primeira, Moretti é unha personaxe que fai de contrapunto, un psiquiatra pechado no Vaticano para intentar convencer o novo Papa para asumir os deberes do seu cargo, na segunda carga co peso da morte do seu fillo e posterior dolo coa súa dona. Ambos, personaxes racionais enfrontadas á fin da historia, á súa fin como personaxe, ao abeiro do absurdo, ao igual que a vía democrática ao comunismo, esmagada polos tanques da URSS en Budapest. Nanni Moretti apunta e, sen necesidade de disparar, sentimos toda a honestidade dunha época descrida.

Neuroses e diváns

Do diván da esquerda ao medo dun mundo posuído pola (auto)medicación. É inevitable debullar unha liña entre a neurose americana dos filmes de Woody Allen, un disparador e gag propio da trama; e a neurose europea de Moretti, que conforma o ethos, a mentira de vivir no ético e no dramático a unha serie de personaxes neuróticas enfrontadas ao absurdo, ao papel da nai e o pai ausentes, ao papel da sociedade baleirada. Na terceira parte de Caro Diario seguimos a ansiedade dun paciente que procura unha solución para unha estraña doenza de pel que o leva a percorrer múltiples dermatólogos pola capital italiana. Para cada diagnose require de novos medicamentos. Medicalización do ser humano, do cidadán inserido no absurdo kafkiano da indefensión fronte a modernidade. Ese absurdo, tamén mercantil, que en O sol do futuro o director amosa cunha reunión con representantes de Netflix para venderlles a idea do filme, unha idea que rexeitan, xa que, repiten como un mantra, eles exportan filmes que son visionados en “cento noventa paese”.

Suscríbete para seguir leyendo