N’ "O secreto da acumulación orixinaria", un dos capítulos do Capital (1867), Marx escribiu que “o capital veu ao mundo pingando sangue e lama por todos os poros do seu corpo, dende os pés deica á cabeza”, sinalando que, entre outros tantos factores, como o espolio mineiro de América, a escravitude cumpriu un papel fundamental na xénese e desenvolvemento do capitalismo histórico a partir do 1502, ano no que se introduciu o primeiro escravo negro en América, aínda que polo xeral a historiografía occidental ten dado ás costas á historia da escravitude, agás algúns traballos.
Unha institución económica fundamental: a trata de persoas escravas: N’ A breve historia da escravitude (Kalandraka, 2020), James Walvin, un deses poucos historiadores que centraron a súa investigación na escravitude atlántica durante a xénese do capitalismo como un dos vértices do comercio triangular, ten sinalado que o secuestro de nativos do interior da África subsahariana, o seu traslado á costa para seren vendidos a escravistas europeos -principalmente portugueses e ingleses, pero tamén casteláns, franceses e holandeses-, o transporte en calidade de mercancía humana a través do Atlántico, a súa venda nos mercados escravistas das cidades portuarias do Atlántico -como Bristol e Nantes en Europa, e tamén A Coruña, e A Habana, Kingston, Curação ou Bahía nas costas americanas-, e o seu final traslado ás plantacións de tabaco, algodón e azucre, principalmente, foi “o medio que lle permitiu a Occidente erixirse nunha posición de dominio económico e político indiscutible”. Isto é: “A man de obra escrava africana, trasladada a América, foi imprescindible para a creación da riqueza occidental e a conseguinte relegación doutras rexións e pobos fronte ao poder global de Occidente”. Así, a primeira globalización mundial, a que sacou á Europa cristiá occidental da periferia do mundo islámico, a que fixo que a Europa occidental “adiantara” a China. e se convertese na nova potencia hexemónica no mundo só foi posible tomando pulo nas miserias da escravitude.
O duro camiño cara á escravitude: A escravitude é unha institución económica que parte dun principio básico: a persoa escrava era, no momento da súa captura, unha persoa libre. Daquela, era necesario todo un proceso que convertese a unha persoa libre nunha persoa escrava dócil. O proceso comeza no interior da África subsahariana, en poboados nos que a maioría dos seus habitantes nunca miraran nin o mar nin a un home de orixe europea; alí eran secuestrados por outros nativos de orixe subsahariana para seren conducidos ao litoral africano, unha longa franxa de terra que ía dende Senegambia até Angola: os europeos nunca penetraban en terra firme, mantíñanse nas praias e as máis das veces nos mesmos barcos. Ao longo desa primeira travesía andando, facían o camiño encadeados e, ao chegaren á costa eran encerrados en miserables choupanas para seren escrutados polos cirurxiáns europeos, que rexeitaban aqueles que tivesen algunha doenza ou imperfección. Unha vez que pasaban a peneira eran de novo conducidos ás choupanas antes de ser levados aos barcos..., había que xuntar o número suficiente de persoas escravas para que a travesía fose rendible.
Os primeiros negreiros foron portugueses, xenoveses e flamengos e máis tarde entraron no negocio os ingleses, franceses e holandeses. Unha vez embarcadas, as persoas escravas permanecían encadeadas polo pescozo e os pés no sollado dos barcos, apenas subían á cuberta, só se o tempo o permitía; cando había trebóns, a mariñería non podía estar pendentes das persoas escravas. O medo á violencia por parte dos escravos -calcúlase que nun 10% dos barcos negreiros se produciron motíns-, era unha das razóns polas que se mantiñan os escravos permanentemente encadeados e pechados no sollado; había maltratos e violacións, aínda que evitando estragar a mercancía, porque esa era a razón da trata: que a mercancía chegase aos portos escravistas de América e Europa! Logo dun mes longo de travesía nunhas condicións infrahumanas chegaba de novo a revisión do cirurxián, a venda e un novo e longo traslado á plantación.
Nas orixes
A escravitude é unha institución económica documentada no antigo Exipto, así como na Grecia e Roma clásicas, que sobreviviu baixo o cristianismo e o islam. Neste sentido, antes da chegada de Colón a América existía un intenso mercado de escravos entre Castela e Portugal e o islam con destino ás plantacións azucreiras das illas atlánticas (Madeira...). Unha vez que Castela e Portugal iniciaron a conquista e colonización de América, o emprego de escravos estivo estreitamente asociado á construción das infraestruturas necesarias para ir avanzando na colonización, para o que se foron outorgando licenzas puntuais de transporte entre os anos 1501 e 1516, ano no se asina o primeiro asento de escravos entre Xoán II e Carlos I. A partir dese momento os escravos comezaron a ser empregados nos enxeños azucreiros e nas minas de prata -actividade que finalmente recaeu en man de obra indíxena por medio da “mita mineira”. No ano 1555 os ingleses entran no mercado transatlántico de escravos e no ano 1618 fundan a primeira compañía dedicada á trata; anos despois son os holandeses, quen fundan a súa propia compañía (1621) e, finalmente, os franceses, en 1673. Velaí queda constituído o comercio máis rendible dese momento e o que vai garantir a hexemonía europea e a dependencia africana e americana.
