O activista antifascista Stieg Larsson –máis coñecido pola súa faceta como escritor de Millennium– asegurou nunha ocasión que todo o mundo oculta un segredo. De modo que aquel que procura a verdade terá que averiguar onde se esconde. Así as cousas, non é de estrañar que o artista aveirense Vasco Branco (1919-2014) decidise nun momento da súa complicada vida ocultar o seu misterio nun sótao da cidade. Era alí, desde o interior daquel precario, fráxil e secreto auditorio en que se apertaban unhas poucas butacas de cor vermella, onde el e mais un grupo de intelectuais visionarios querían combater o escurantismo dunha das ditaduras máis casposas e lonxevas da Europa: a do Estado Novo de Portugal.
Mais a auténtica historia deste home excepcional comeza a finais dos anos 40 cando, con tan só vinte anos de idade, Vasco Branco realiza a súa primeira mostra individual de cerámica e pintura. Tras o éxito da cal é contratado como escritor e colaborador da revista das letras "Mundo literário", dirixida por Adolfo Casais Monteiro. En 1955 decídese a fundar o cineclube de Aveiro e tres anos despois filma a súa primeira curtametraxe O bebé e Eu, que acada o primeiro premio no Concurso Nacional do Clube Português de Cinema de Amadores de Lisboa. A súa enerxía creadora resulta xa imparábel: literatura, pintura, cerámica, cinema –unhas veces de carácter narrativo e outras experimental– pasan a ser os eixos sobre os que xirará o resto da súa existencia e o noso asombro. Porque estamos ante un creador que nos anos 50, moito antes das súas incursións no mundo do neorrealismo e do xénero documental, se atreve a producir o primeiro filme experimental do noso país veciño. Figuras e Abstracto é unha extraordinaria fita de sete minutos de duración en que se nos mostra o proceso creativo dun pintor que, no seu afán por chegar a un xesto novo na arte, decide mesturar deseños figurativos coa pura irrealidade. Unha rareza que o director logrou con técnicas do chamado “cinema sen cámara”, actuando directamente cun buril e pintura gouache sobre o soporte matérico da obra. En 1974, fiel ás súas firmes conviccións democráticas, produce o filme animado Dificuldade de Governar, baseado no poema homónimo de Bertold Brecht.
Durante a dura represión do réxime salazarista Vasco Branco optou pola resistencia. Creou un espazo clandestino no seu proprio domicilio, (hoxe VIC Aveiro Arts House) onde as persoas podían falar sen ataduras –nin medo ás consecuencias– sobre política, literatura e arte. Alí proxectábanse os filmes, prohibidos con saña pola tiranía, de cineastas tan recoñecidos e imprescindíbeis como Fellini, Rossellini, Kurosawa ou Godard.
Lamentabelmente á historia do cinema en Portugal –un país onde rodar filmes de autor segue a ser un verdadeiro exercicio de valentía– cústalle apreciar os directores e directoras que non se ateñan aos canons establecidos pola sempre todopoderosa industria do show business estadounidense. Unha proba disto constituiríano hoxe en día as accidentadas filmografías de cineastas como Pedro Costa ou Miguel Gomes, a quen –por certo– o corte repentino de financiamento atrapou na metade da rodaxe dunha historia que xa non puido incluír na súa obra mestra As Mil e Uma Noites (2015).
Vasco Branco, mestre do desvío e a interrupción, comparte con moitos deses grandes nomes a capacidade camaleónica para transitar por territorios diverxentes e lograr grandes éxitos en todos. Definir a súa obra non resulta fácil, como se a personalidade que a envolve fose un work in progress que proxectase unha imaxe difusa de alguén que só poderemos coñecer no futuro, cando –desde as profundidades do seu secreto talento– poña punto e final á metamorfose infinita do seu traballo.
VIC Aveiro Arts House
Conta o escritor Walter Hugo Mãe que, ao entrar en Aveiro, no inmóbel situado no número 14 da Rúa Príncipe Perfeito, o primeiro que chama a atención son “as muitas centenas de filmes do mundo inteiro que ocupan as estantes da biblioteca”. A casa que un día albergou o talento e a afouteza de Vasco Branco está chea de cerámicas, pezas modernistas e dispares de muitas cores que dalgún xeito nos lembran a Joan Miró.
No seu interior, nunha das esquinas do que antigamente era o comedor, un retrato de Almada Negreiros obriga o visitante a reflexionar sobre a desconcertante capacidade dalgúns artistas para estaren dentro e fóra do mundo. Non moi lonxe, sobre a mesa de xantar, un exemplar do romance Os generosos delírios da burguesia, vencedor do Grande Prémio de Ficção da Associação Portuguesa de Escritores, invítanos a reflexionar sobre a figura polifacética do seu autor.
Hoxe o VIC Aveiro Arts House, dirixido polo compositor sónico Hugo Branco (neto do artista), contén un obradoiro, unha residencia de artistas e unha casa de hóspedes ao servizo de todo aquel que se preste a visitalo. Nas súas salas podemos desfrutar das novas voces da literatura, a pintura e a música –electrónica sobre todo–. Un paraíso en que aínda se poden escoitar os ecos do seu creador: Vasco Augusto Ferreira Branco.
