Pasaron xa trinta anos, pero O silencio dos cordeiros está presente na memoria a través da mirada invasiva de Hannibal Lecter e na alerta angustiosa de Clarice Starling, que sentimos latexar no noso corpo. Non nos resistiríamos á oferta de espiar a rutina diaria do asasino, coas súas teimas e sofisticadas arrogancias. Tamén somos capaces de prognosticar as súas perversas ocupacións simplemente porque o sinistro é parte da construción do que somos. Claro que se as cousas na nosa vida se desenvolveron medianamente ben, a consciencia opta por escindir o malo e afastarnos -ou tal vez deberíamos dicir encapsulalo- como sucede cunha célula maligna. Mais nalgúns casos, esta función protectora de escindir entre o bo e o malo fracasa e prodúcese entre a grandiosidade, que se asume, e a vulnerabilidade, que se rexeita; entón nace unha personalidade malvada. Chegados a este punto, non nos detenemos no suposto de asexar a Clarice, porque ninguén estaría disposto a espiar a rutina diaria da axente podendo observar a intimidade de Hannibal; sucede que non hai ningunha sorpresa nas nosas propias vidas, só o digno esforzo por adaptarnos.
Lecter non é un malo calquera que existe ao amparo dunha heroína de poderes soberbios. Isto podería espertar algún tipo de compaixón sobre o vilán. Cousa que acontece cos protagonistas heroicos extremadamente perfectos que resultan dunha arrogancia tan deshumanizada que nos obrigan a abrazar o perverso por simple compaixón. Pero no caso que nos ocupa, é máis doado sentirse mesmo máis Clarice que a propia Clarice. Aínda que ela ten que pagar un prezo para que isto suceda, xa que confesa os seus angustiosos pesadelos infantís. Por iso a identificación non corre perigo; a súa bondade non é mellor que a nosa, ela non compite con nós; pola contra, entrega a súa vulnerabilidade ao vilán.
Este, ben amplamente humanizado pola protagonista, transita polo medo e mais a angustia. A ofensa, a ira converten a muller en vítima perfecta de Lecter, quen inxecta nela o seu mal, aquilo que o asasino non soporta de si mesmo: isto é, a debilidade, unha auténtica identificación proxectiva, que dirían os psicanalistas nas personalidades narcisistas. Por iso Clarice se angustia e comeza unha loita con ela mesma, evoluíndo, para envexa de Lecter. Xa que logo, a maior humanidade de Clarice, maior deshumanidade de Lecter.
Non están claros os motivos da atracción que produce a perversión en nós. Tal vez sexa a necesidade de buscar unha explicación a esta quebra indecente coas prescripcións morais que o malvado desafía de xeito frontal, producindo unha ansiedade de difícil aceptación. Tal vez a nosa obsesión sexa consecuencia dunha tarefa inacabada, de imposible solución, a de atopar unha causa que nos permita concluír unha imaxe aparentemente controlable do humano.
Estes malos nin teñen alterada a percepción da realidade nin o seu mal está escrito na xenética. Se cadra, é posible estar enfermo moralmente ademais que do corpo. Pero o certo é que ninguén asume o mal como propio. Ningún perverso di “cometín esas atrocidades porque son unha persoa sinistra e deplorable.” Para un psicópata como Lecter, o mal non existe porque non existe o outro; e o mal está sempre en relación co outro. Por iso os malos xustifican os seus actos a través de motivos triviais como a notoriedade ou, no caso dos torturadores, por obediencia debida ou por ser un bo traballador. Hannah Arendt ofreceu unha análise desta circunstancia en relación co holocausto da Segunda Guerra que desarticula todas as categorías éticas na análise do mal.
Difícil vencer a tentación de buscar solucións na natureza para xustificar o mal e mais as condutas nas que se materializa; pero no é un asunto biolóxico senón un criterio moral. Cando dicimos que unha persoa é mala, iso vén ser un exercicio semántico sen interese, nin ético nin científico. Pode que a fascinación resida na dificultade de atopar explicacións aínda que hai que ter en conta o atrapados que estamos nun paradoxo nesta circunstancia, porque explicar ten sempre unha dimensión xustificadora; explicamos porque atopamos sensos, e se atopamos sensos, o mal trivialízase e desaparece.
