Na vida dalgúns escritores hai un xesto tráxico que encerra un enigma de moi complexo develamento: as razóns que os levan a manifestar o desexo de que, tras o seu pasamento, sexan destruídos os seus inéditos.
Esa elección derradeira adquire moitas veces proporcións dramáticas, pois non foron poucos os xenios literarios da Humanidade que, cando viron cumprida a súa vontade, houberon privarnos de marabillas literarias que se perderon definitivamente.
Xustamente por iso a figura do testamenteiro literario que se aparta deste pedimento adquire aos nosos ollos as bondades de todos os perdóns, pois é mercé a esa 'traizón postuma' que se teñen salvado para a Historia da Literatura xoias da escrita.
Un dos máis célebres casos de desoimento da vontade testamentaria do escritor é o de Virxilio e a súa Eneida. Cando o poeta estaba a piques de morrer deixou instrucións precisas para que fose queimado o manuscrito do poema, pois consideraba que estaba inacabado e, por tanto, era imperfecto. Os amigos que tiñan que ter atendido tal pedimento, os poetas épicos Plotio Tuca e Lucio Vario Rufo, non fixeron caso da demanda de Virxilio e, baixo o amparo de quen fora o seu mecenas en vida, o emperador Augusto, axudaron a rematar e preparar para a súa edición póstuma os doce libros da monumental epopea.
Nos tempos modernos o caso máis soado é o do grande autor praguense Franz Kafka, quen pediu ao seu amigo, o tamén escritor Max Brod, que fixese desaparecer tras a súa morte todos os seus manuscritos inéditos, que evitase que se reeditasen as súas obras e que, na medida do posible, recuperase orixinais que puidese ter entregado a revistas ou editoriais para que non chegasen nunca a publicarse. Por fortuna para nós, Brod, que admiraba fondamente a literatura do seu amigo, non lle fixo caso ningún e grazas á súa decisión hoxe podemos ler obras como O proceso. Pola contra, a súa amante Dory Dymant si que accedeu ao seu pedimento, privándonos do epistolario que cruzou co escritor.
Semellante aínda que non idéntica situación viviu o Biathanatos de John Donne, o poeta inglés do século XVII que deixou o manuscrito ao seu amigo Sir Robert Carr co mandado de que, ou o daba á prensa ou ao lume. Carr morreu sen facer nin unha nin outra cousa, pero algúns anos máis tarde o fillo do poeta acabou publicándoo, aducindo que o facía para "defendelo do lume".
Secasí, non sempre as traizóns póstumas se producen e entón asistimos a terribles perdas. Tal sucedeu coas famosas memorias de Byron que o seu testamenteiro, o poeta irlandés Thomas Moore, decidiu destruír por petición da familia do autor (aínda que logo, para tentar compensalo, el mesmo publicase unha biografía sobre Byron). Ou co narrador e explorador do XIX Richard Francis Burton, que lle deixou dito á súa muller que dese ao lume todo texto seu que quedase sen editar, cousa que esta fixo, privándonos dunha reescritura aínda mellorada e ampliada da coñecida novela erótica O xardín perfumado.
Outro dos grandes escritores do noso tempo, Vladimir Nabokov, veuse tentado tamén ao impulso da destrución e pediulle expresamente á súa muller Vera que, de finar sen rematar a novela O orixinal de Laura, esta destruíuse a obra. Nabokov morreu en 1977 e, aínda que traballou ata os derradeiros días no manuscrito, non conseguiu darlle fin. A súa viúva -que xa salvara moito antes o orixinal de Lolita, pois o seu marido, nun arrauto, tamén lle solicitara que o fixese desaparecer- morreu en 1991 sen levar a cabo a súa vontade, trasladando a decisión do dilema ao seu fillo Dmitri quen, tras case vinte anos de dúbidas, optou por que se exhumasen as centro trinta e oito tarxetas nas que seu pai fora escribindo a obra, que viu luz no 2009.
Quen sabe cantas bieitas sorpresas nos deparará aínda o porvir literario. Talvez teñamos a sorte de que unha nova arca pessoana se abra para nós. Ou que haxa un moderno duque de Medina Sidonia que garde manuscritos sarmientanos que nos abraien. Non cómpre máis que pensar, poño por caso, na manda testamentaria do Premio Nobel Elias Canetti, quen non verá editados integramente os seus oceánicos diarios (miles de páxinas, seica, que se custodian na Biblioteca Nacional de Zurich) ata que se cumpran vinte anos do seu pasamento, no 2024.
E é que o futuro, tamén o literario, está por vir e por ver.
A Rosalía que se nos perdeu
- Na literatura galega houbo tamén, xaora, casos de 'arrepentimentos' autoriais. Se callar o máis soado é o protagonizado pola nosa matriarca, Rosalía de Castro, quen, pouco antes de recibir a unción de enfermos -e aproveitando que o seu marido Manuel Murguía non estaba na casa, porque senón el probablemente o tería evitado-, pediu ás súas fillas que queimasen todos os seus inéditos, cousa que fixeron, perdéndose, ao que sabemos, "Historia de mi abuelo", "Cuentro extraño" e "Romana" e probablemente moitos poemas soltos en galego e castelán, pois, de feito, os poucos que obraban nas mans de Murguía aínda foron recuperados por este nas sucesivas edicións das obras completas da escritora.
