Para os que o trataron, o Abelardo Barrio Mosquera era un caso de conciencia dun home estraño, analfabeto, desconfiado e amigo de poucos. Ás veces os rapaces ríanse del e sempre lle facían o mesmo xogo: "A ver Abelardo, que queres mellor, unha peseta ou un peso?". El sempre quedaba coa pesetas que ía beber en viño cabezón do Ribeiro, o que máis lle gustaba e que traían as tabernas (A do Cambote, ou a de Avelina de Trabancas, ou quizais a de Primo Castro, en Brántega, ou a do Manco ou Sidorio, en Ventosa) nos carros do país, naqueles bocois e algún que outro pelexo de coiro tirados por unha parella de bois, polas congostras e corredoiras dende Ribadavia. Un día, xa máis que cheo daquel estúpido xogo, díxolle un paisano da aldea de bo corazón: "A ver, Abelardo, pero ti non te decatas que os rapaces che están a tomar o pelo, porque sonche máis cartos un patacón ca unha peseta. Colle o patacón, cona!". "Si, oh -díxolle todo serio o Abelardo, cun sorriso-, se collo o patacón acábase o conto, e xa non vexo nunca máis unha peseta. Ti que pensas, que son bobo? Sonche analfabeto, mais non parvo". Posiblemente, esta anécdota que forma parte da cultura e narración oral e se repite en moitos lugares do noso país nunca sucedeu, mais todo canto me contaron sobre o Abelardo, e a súa vida, sen dúbida que si.
Coxearancho e chepudo, ás veces tatexaba con tanta avaricia que resultaba imposible falar con el, non sendo monosílabos en tanto fuxía como alma que leva o demo tenteando de cando en vez sobre os lastros da rúa co seu caxato de madeira de buxo, ou sobreira, pendurado do brazo e unha pucha, o pantalón de pana que coñecera tempos mellores e que non vía nin de lonxe o xabón de lagarto dende facía xa tanto tempo que nin o lembraba, e unha gabardina negra baixo a que se quentaba e agochaba a súa chaqueta, camisa e camisetas, cheiros e humores do corpo e da alma, xa que, semella, estaba máis que inimizado coa auga, fría ou quente, e o xabón, e repetía ao que o quixera escoitar que o que torna o frío, torna o calor.
Relación coa nai
Solteiro e orfo de pai, para algúns, fillo dun garda civil, a nai nunca casou, vivía so, con ela: A Filomena, á que, segundo os veciños, non tiña nada de lei, e máis ben desconfiaba dela, polo que non probaba bocado da comida que lle puidera facer por medo a que o envelenara "con polvos matarratos", nun pequeno e vello alpendre de pedra -hoxe rehabilitado polos novos donos- de Berredo, aínda que pronto quedou sen familia, e viviu tan so como o que máis, do que caía do ceo e apañaba nas casas dos veciños e coñecidos. O seu prato de comida principal, un ao día, non máis, por certo, que preparaba no cuarto que lle tiñan destinado os do Almacén, eran as patacas, que comía soas, sacadas da pota ao primeiro fervor da auga, ás veces cun zanco ou dous de polo ou galiña vella, cando non o convidaban ao xantar na casa de calquera veciño.
O Abelardo nacera en Berredo, daí o alcume de O Matemático de Berredo, aínda que tamén lle chamaban A Calculadora Humana. O certo é que non sabía ler nin escribir; era, por tanto, analfabeto recoñecido, nunca fora á escola nin farrapos de gaitas, como el mesmo contaba. "Fun á escola catro días mal contados, porque non puiden nin me mandaran ir. Aprendín as vocais, as letras de Cristo e as catro regras (as operacións aritméticas elementais)". Aínda así, tiña unha sorprendente e inexplicable capacidade de facer de memoria operacións matemáticas, que mesmo nós teríamos que facer coa calculadora na man, e incluso podía e se ocupaba en ocasións de facelo, repartir as cartas que lle entregaban a cambio dalgunhas moedas, aínda que non sabía ler. Era quen de calcular nuns segundos cantas moedas dun céntimo eran 25 pesos; ou multiplicar un número de tres cifras, por outro de dúas; ou mesmo calcular o día da semana no que nacera un de nós, tan so dándolle a data de nacemento de quen fora; ou tamén calcular, sempre de cabeza, cantas moedas colocadas en fila india son necesarias para cubrir unha distancia de equis quilómetros.
Gustaba de ir, as máis das veces andando, ás festas dos lugares e aldeas veciñas á súa casa de Berredo, e o mesmo estaba polo San Ramon, en Artoño, que en Ventosa celebrando a Virxe do Faro ou na Saleta das Trabancas, ás veces facíalles carantoñas e lambadas as rapazas e mesmo lles dicía: "Ti es ben guapiña e xeitosa, moi ben feita... Pero aquela outra é moito mais guapa ca ti". E escapaba correndo a rir da rapaza, que quedaba máis que corrida, mentres ría a gargalladas e cantaba coa súa potente voz ronca e augardentosa: A saia da Carolina leva un lajarto pintado, cando a Carolina baila o lajarto dálle o rabo. Bailaches, Carolina? Bailei, si, señor.
Como non podía ser doutro xeito, segundo contan, o mesmo andaba tan pancho coma sempre, co seu andar típico a trompicallos, na Cruz de Brántega, alí mesmo na carballeira onde a Feira Nova, despois de probar lambetadas e un par de cuncas ou as que se terciaran na taberna de Primo Castro, o que fora alcalde republicano de Agolada, a cambio dos seus cálculos numéricos, como facía sempre, nas feiras de Santos, en Monterroso, ou no Faro de Rodeiro, ou na do tres en Lalín.
Conta Anxo Oro Trastoy, da casa Grande, que o recorda nunha ocasión nas festas do Pilar, na Baíña. Aquelas festas de antes eran moi concorridas e viña xente de todas partes, ademais, como antes as festas eran no campo aberto, onde montaban un palco para os músicos e bar, o Abelardo non perdía ocasión porque sabía que alí todos lle daban algo e convidábano a beber a cambio dos seus xogos cos números e cálculos. "Nunha ocasión, lémbrome despois da misa do Pilar, fóra, no atrio, andaban por alí falando as xentes, familias, veciños e os curas, cando se achegou o Abelardo ao grupo, e Don Ángel, o cura de Artoño e Berredo, que xa morreu hai uns anos, pregúntalle: 'Abelardo, de onde ves?'. 'Do inferno, carallo, do inferno'. O Don Ángel, xa rindo, coa intención de prolongar o xogo diante dos parroquianos, vai e dille: 'Arre demo, e logo, que había alí, Abelardo'. E o Abelardo contestoulle, botando a correr, por se as moscas: "Monxas e cregos, cona, monxas e cregos, e cheiro a sancristía e xofre". Así eran as anécdotas e historias que os que o coñeceron contan e non acaban, do famoso matemático analfabeto de Berredo.
Unha das súas maldicións preferidas cando rifaba con alguén por calquera razón era: "Dios che dea tantos fillos coma raios ten o sol e un ferrado de trigo para mantelos". Ou estoutra tamén recordada entre os veciños de Berredo aínda hoxe: "Ogallá tragues un paraugas atravesado pola boca e o cagues aberto polo cu". Outra das súas preferidas: "Ogallá che suban espido enriba daquel poste de teléfono no medio dun inverno de neve e che dean medicinas para que non morras".
Aínda que para moitos dos seus veciños era digno de mágoa e moitos dábanlle alimentos e esmolas, para outros está claro que tiña moi mal xenio, e era pendenceiro e lacazán. Máis dunha vez collía o que non era seu sen ningún tipo de reparo, negando o roubo cando o sorprendían e pedían explicacións, como pasou naquela ocasión na que roubara uns queixos que unha veciña da aldea tiña para levar á feira do doce de Agolada; cando lle foi pedir contas, contestoulle sen máis: "Cala, porca, vella, que os teus queixos estaban cheos de pelos, e non habían quen os comera".
Libro de Vázquez Pintor
No ano 1974, Xosé Vázquez Pintor, un dos poucos cos que se trataba dun xeito animoso e de amizade e respecto, retratouno así no seu libro De ida e volta, de edición O Moucho: "Vostede -viaxeiro sen fronteiras- nasceu nun sábado, vintesete de maio do ano..., e xa conta novecentos once millós douscentos noventa e seis mil segundos de atraso na suma dos días. ¡Ah!, e o dez de xaneiro do ano vinte cadrou a luns; e o mellor ano da festa nas Trabancas foi o do corenta e oito; e dende Artoño á Agolada, pasando polo Coteimil, hai unha lonxanza en millóns de reás que suman moitos cartos de marisantísma. Vai polas festas i as feiras coa zamarra noxenta e cos pantalós cinguidos nas pernas. Fala baixo, toupeneando coas datas e ollando pra un punto lonxano. Se lle dás, colle; garda as moedas nun peto fondo e non agradece; leva o seu froito. Camiña entre a xente coma un fardo de escoria, fedorento e probe, cunha testa limpa que solo número e lembra nos días xogando co tempo".
Síndrome do Savant
Comentando cos amigos médicos estas habilidades do Abelardo, chegamos á conclusión de que tiña que padecer unha rara clase de autismo, coñecido como O Síndrome Savant. Baixo a catalogación dos enfermos deste síndrome, aparecen un conxunto de síntomas cognitivos, estudados e definidos polo investigador Darold Treffert, coma un estado patolóxico, que padecen certas persoas con desordes mentais e que, malia estas discapacidades físicas, mentais ou de motricidade, posúen unha impresionante e sorprendente habilidade en determinadas áreas mentais. Para Darold Treffert, autor do libro Xente extraordinaria, cando o hemisferio esquerdo non funciona ben no cerebro, o dereito compensa esta deficiencia con novas habilidades que sempre estiveron aí agochadas, ante o que se coñece medicamente como "a tiranía do cerebro esquerdo", do tipo de: música, artes, cálculos de calendario ou matemáticos, habilidades mecánicas, visuais ou espaciais.
Deste xeito, estes individuos, son capaces de realizar con suma facilidade: Cálculos de datas, algúns deles mesmo memorizan calendarios enteiros, e son quen de recordar feitos acaecidos en cada un dos días. Cálculos matemáticos, realizando complexos cálculos mentais, de forma instantánea e moi precisos, multiplicación, división, decimais, etc. Habilidades mecánicas e espaciais que lles permiten calcular distancias, memorizar mapas e saber direccións de persoas e lugares. Sen dúbida, o Abelardo de Berrado encaixa perfectamente neste grupo de discapacitados con estas habilidades mentais que, segundo o investigador, xorden xa na infancia, aínda que en ocasións poden aparecer na idade adulta, tal e como, ao parecer, ocorrera no seu caso.
Recordo agora a película Rain Man, na que o actor Dustin Hoffman interpreta a Kim Peek, posiblemente o máis famoso dos casos Savant. Nacido cunha macrocefalia e axenesia, a conexión entre os hemisferios do cerebro fixo del un fabuloso caso. Outro dos máis famosos, estudados e recoñecidos foi Daniel Tammet. Este home podía ver os resultados das operacións matemáticas máis complexas dentro da súa mente, nunha paisaxe a cor coa que clasificaba os números. Contan que entre as súas habilidades estaba a de memorizar o Número Pi, con 22.514 díxitos, e foi capaz de repetilo de memoria durante cinco horas seguidas.
Nun recorte dun xornal da época, concretamente do 11 de Febreiro do ano 1957, La Hoja del Lunes, editado na Compostela daqueles anos, atopamos un artigo no que se da conta deste matemático analfabeto, o tonto del pueblo, como o definen. Naquel entón Abelardo contaba con 54 anos de idade: A mi me llaman el tonto/ Tonto los de mi lugar/ que trabajan y no comen/ Yo como sin trabajar... A entrevista tivo lugar no Almacén de Berredo, co gallo dunha visita dun grupo de estudantes universitarios madrileños, de viaxe por Galicia, que se desprazaron dende a veciña Melide para coñecer o curioso fenómeno deste matemático analfabeto, non sabemos quen lles dera a información.
Morrera un 11 de agosto do ano 1985 -curiosamente un día antes da feira grande en Agolada, á que non puido acudir, como facía sempre- aos 86 anos de idade, xa que nacera un día do mes das flores, maio de 1899, fillo único de Filomena Barrio. Uns anos antes, cando xa estaba ao coidado das irmáns do Almacén, taberna de Berredo, Carmen e Josefa, contan os veciños que foran facer limpeza á súa casa e sacaran sete tractores de lixo. Naquel cortello que tiña por fogar atoparon botellas, roupa vella e cartos, que agochaba no interior dos calcetíns e mangas das camisas, produtos das esmolas que recollía nas feiras, e coas que se pagaría o seu enterro e a lápida de mármore que cubre os seus restos e que, aínda que perdeu as letras, os veciños saben indicarnos perfectamente cal é, alí no cemiterio da vella igrexa de Berredo. Contan as malas linguas, posiblemente unha leria e conto máis arredor da convulsa vida deste peculiar home, que o crego, despois do pasamento do Abelardo, cambiou de coche, comprando un Sinca Mil novo do paquete, dos da época. Quen sabe cos cartos de quen... En fin, cousas da vida e das historias das nosas aldeas.
( Agradecer as fotos, a información e axuda prestada por Martín e a súa tía, do Almacén de Berredo, a Puri Fernández, ao seu fillo Ángel, e as anécdotas e historias que me foron contadas polos veciños e os que o coñeceron e trataron en vida: Manuel, Segundo, Magín, Anxo Oro, Luisa, entre outros. A súa testemuña resultou valiosísima para compoñer este relato)
