Por ser o reino da liberdade, pola súa natureza proteica, a novela admíteo todo. A única regra que cumpre universalmente é a de transgredilas todas. Aínda que de xeito minoritario, na narrativa galega actual, téñense producido algúns achegamentos a estes novos xeitos de narrar que erguen as súas ficcións para alén das pautas e arquitecturas canónicas de sempre. Novelas metaficcionais, metanovelas, xogos literarios que aglutinan poemas, prosas poéticas, diálogos parateatrais. Si que se pode narrar como hai vinte ou cincuenta anos, mais tamén é lexítimo facelo rachando xéneros. Unha singularísima proposta narrativa, paradigma desta formar de narrar, é a última novela de Xesús Constela, A rotura das paisaxes. Talvez o primeiro que é consciente da súa natureza metaxenérica foi o mesmo autor, pois que nun breve texto introdutorio advirte ao lector que, ao xeito de Rayuela, o seu libro pretende ser moitos libros e, xa que logo, admite varias lecturas que o lector pode escoller segundo desexe.
Sexa como for, Xesús Constela volve sorprendernos cunha proposta arriscada, moderna e resolta atinadamente, como aconteceu en As humanas proporcións, a novela do seu debut no formato longo. A rotura das paisaxes está habitada por un bo brazado de relatos. Con eles, con prosas poéticas, con poemas, fotografías e algo que semella ser un proxecto de curtametraxe, e a novela de dous camiñantes, ergue Xesús Constela unha proposta tan ousadas como interesante, na que todo forma parte do desenvolvemento argumental que podemos etiquetar como narrativa "intraliteraria" e poliédrica.
No escenario dunha praia, dous camiñantes de idade incerta deambulan e conversan entre eles. No seu parrafeo, falan da desaparición da paisaxe, de paisaxes cargadas de silencio, de soidade, de lugares habitados pola lama e a tristura. E acontécenlles sucesos extraordinarios, como o don de linguas. Un temporal obrígaos a gorecerse nunha caseta de madeira na que atopan un cartafol con folios escritos: "Paisaxes de vinganza". Coa música de fondo do temporal, comezan a lelos. Son relatos que abalan entre a imaxinación desbordada e o desatino. Mais tamén no drama dos desempregados de longa duración, o mundo da xente do común que vive a crise. Outros, como o dun pianista que conta historias e deixa tras de si un regueiro de mortes; ou tamén o das plantas caladas, confabuladas coa terra para mataren os que as coidan, entre outros. A última lectura, "Fast food" seméllalles a transcrición dunha conversa que tiveran quince días antes na mesma praia. Outro cartafol que atopan entre os refugallos permitiranos acompañalos na lectura doutra historia, "De terra combusta", tan extravagante como as anteriores, pero que conforma unha verdadeira micronovela. Aínda atoparán outro cartafol con "Carne", un proxecto de curtametraxe que se desenvolve nun cemiterio de coches que conversan entre eles. Seguirán aparecendo cartafois, agora asinados por Xesús Constela, con poemas e fotografías metidas entre as planas.
Son estes cartafoles que alguén deixou ciscados á beira do mar, os que provocan os inquéritos e dúbidas dos camiñantes verbo se están a vivir dentro dun libro, e en nós como lectores, en personaxes metidos nunha caste de enigma e misterio que o desenlace non desvela. Novela potente, pouco plácida para lectores afeitos a larpeiradas narrativas. Autorreferencial por veces, fragmentaria, con ducias de historias, mais non carente dun claro fío condutor. Un modelo narrativo case que infinito como quería Borges: infinitas historias, infinitamente ramificadas. Con novidades como a eliminación do narrador. E un estilo de prosa acrisolado que nos fai lembrar os feitizos do primeiro libro do autor.
CONSTELA, Xesús, A rotura das paisaxes, Edicións Xerais, Vigo, 2016, 18 ?
