“Andar ó bago relú”; “andar ós érbedos”; “andar ós choupís”; “deitarse ó ventestate (como os lampantís)”: velaí todo un conxunto de expresións que foi utilizar Florencio Delgado Gurriarán –figura á cal, como todos Vdes. xa coñecen, vai estar dedicada a celebración das Letras Galegas do próximo ano, 2022– na súa composición titulada 'Córgomo de Valdeorras', incluída no seu segundo poemario, Galicia infinda, publicado por Galaxia no ano 1963. O texto, como unha parte esencial da produción do poeta, constitúe unha emocionada (e moi emocionante) sorte de égloga (mesmo á beira do ditirambo) dedicada á terra natal, as xentes, xeitos e costumes valdeorreses así como unha mostra senlleira do sentimento de saudade, agarimo...,do latexar patriótico (no mellor sentido do termo) por parte de alguén que, como outros moitos daquela xeira, se veu na triste circunstancia de ter que abandonar os lares dos seus devanceiros por mor da barbarie desatada en xullo do 36. Todas as expresións referidas ao comezo deste parágrafo fan referencia, daquela, á dolce vita da mocidade, á alegría do ruar canda dos amigos, aos días de viño e rosas, á maxia do amor presentido. Son expresións, fraseoloxía..., vocábulos do pobo e do corazón e da alma: voces da tribo, lembradas desde a difícil distancia da outra beira do océano.
Nestes pasados días, un vello e magnífico amigo –alén diso, compañeiro nas tarefas filolóxicas– veume inquerir arredor doutras dúas expresións de outrora: “andar (e darlle) de changüí” e “tomar un changüei” –como queira que ignoro se Vdes. manexaron/manexan tales ditos, aclararéilles que o primeiro deles vén querer significar “andar de festa”, “andar de moca, gratis”, “vacilar” mentres o segundo, “changüei”, fai referencia a “tomar un grolo (preferentemente dunha bebida alcohólica exótica e/ou de calidade”)–: dúas construcións que semellan remitir a terras do outro lado do Atlántico, máis en concreto ás Antillas e/ou ainda ás costas do Caribe de Venezuela e Colombia. En todo caso, unha proba de que, se ben non hai dúbida de que a lingua de noso está nitidamente vinculada ao espazo labrego (e mariñeiro), tamén acontece que o galego foi incorporar ao seu tesouro, á súa manda, vocábulos, expresións... que dan cumprida noticia do percorrido vital do noso pobo e daqueloutros colectivos cos que viñemos entrar en contacto ao longo da historia: xentes e países que as xentes de noso foron habitar na procura de fortuna e outras xentes aínda que, por mor diso mesmo, viñeron dar onde nós e velai, xa que logo, termos como “bichicomas”, “chilindrín”, “guarisnais”, “raqueiros” ou “queique” que representan outros tantos anglicismos, ou adaptacións fonéticas de palabras inglesas, adoptados polo galego: un idioma asemade urbano –por máis que haxa quen o descoñeza/queira descoñecer– falado, poño por caso, en terras de Ferrol, A Coruña, Vilagarcía, Vigo... ou, desde logo, na miña Betanzos familiar.
“Resulta absurdo pretender modificar a cor da nosa pel, perdermos as palabras, o celme daquilo que somos”
Significou o poeta: “mudam-se os tempos, mudam-se as vontades”. En efecto, unha boa parte desa fraseoloxía que vimos de citar, un certo –acaso bastante– número de vocábulos foron desaparecer da lingua falada, e non só como consecuencia do menor uso do idioma en determinados espazos e/ou idades senón aínda por mor do propio evoluír da sociedade: de certo, o noso foi un país eminentemente rural durante as infancias e mocidades daqueles que, como o autor destas crónicas semanais, xa “peiteamos canas” –ou como tamén petiza Florencio Delgado Gurriarán, “foulas nas séns”–; porén, esta que habitamos conforma unha outra Galiza, vilega e de cidade, cada vez máis abeirada a esa especie de columna vertebral que vén axeitar a autoestrada que a cruza de norte a sur. Non son, nin de lonxe, dos que entenden que “todo tempo pasado foi mellor” e de aí que non quixera de ningún xeito que as presentes liñas se interpretasen como un canto triste ás neves de antano. Polo contrario, penso que, malia todos os pesares e mais a sentenza terrible dos punk –xa saben: no future!, a vida ha de continuar e o país dos galegos tamén e tanto que si!
Agora ben; se ben que conscientes cidadáns do mundo –“toda a terra é dos homes”, escribiu Rosalía–,acontece que ninguén de nós veu nacer, precisamente, debaixo dunha verza. Antes ben, viñemos ao planeta no medio e medio dunha familia, dunha tribo, clan, nación... E tan absurdo resulta, entón, reiterar e reiterar o reiterado como pretender arrincar de vez as raíces, modificar a cor da nosa pel, perdermos as palabras, as maneiras e construcións daqueles que nos precederon e que configuran o celme –velaí outro termo fermoso–, a esencia, a física e química (o meu pai, Ramón, diría o labre) daquilo que somos. Unha lección que, da súa parte, soubo deitar nos seus versos o poeta a quen irán dedicadas as Letras do 2022. Unha lección para aprender.