Moi preto de Viseu, na Região Demarcada do Dão, o concello de Mangualde é un dos maiores produtores de viño da zona. E envellecendo con nobreza pero conservando todo o seu esplendor, do mesmo xeito que os néctares de cor rubí e moi relacionado coa súa historia, levántase o Pazo dos Condes de Anadia, que afunde as súas raíces no primeiro cuarto do século XVIII, cando Simão Paes de Amaral ordenou reedificar a antiga residencia de campo da familia. Hoxe é unha das construcións barrocas máis fermosas da rexión –hai quen di que de todo Portugal– chea de arte e historia, cuxa visita supón unha viaxe no tempo. O inmoble vive rodeado dun magnífico xardín de máis de doce hectáreas, ademais da viña adxacente. O nobre edificio sempre foi coñecido como casa de Paes do Amaral ata que no século XIX o décimo señor da casa de Mangualde matrimonia coa súa sobriña María Luiza de Sá Pereira de Menezes, terceira condesa de Anadia, sendo chamado a partir de entón co título da esposa. Aínda hoxe a casa pertence á familia, que aquí reside. Hai agora catro anos decidiuse abrila ao público para dar a coñecer o seu valor histórico e tamén para a súa mellor conservación.
Un dos primeiros espazos que se ve ao chega,r é o das antigas cocheiras, onde recalaban cabalerías e carruaxes, con portas anchas e altas e, tras elas, unha impoñente escalinata que dá acceso ao piso nobre. Na entrada aínda se mantén unha liteira do século XVIII.A través das diferentes estancias pode verse como era a vida no pazo. Nunha das habitacións exponse unha colección de traxes de época que van desde o século XVIII ao XX, de diferentes tipos e categorías: de gala, de diario ou de eventos familiares. Na sala que dá ao norte, un conxunto de retratos observan fixamente ao visitante, porque aí están inmortalizados Miguel Paes do Amaral e o primeiro conde de Anadia, João Rodrigues de Sá e Mello Menezes Sottomayor, entre outros membros da familia. Trátase dunha sala de carácter intimista onde se tomaba o té e se reunían á calor da cheminea.
No salón nobre, o máis destacado é o seu conxunto de azulexos da escola de Coimbra, que representan simbolicamente as catro partes do mundo coñecidas entón: Europa, Asia, África e América. Tamén poden verse os catro elementos representados por deuses romanos: Xuno, Neptuno, Vulcano e Venus. Xa noutras dependencias, chama a atención a delicada colección de figuriñas de porcelana, e que materializa a relación que a familia tiña con Italia, xa que algúns membros da saga serviron como ministros plenipontenciarios de Portugal en Nápoles, de onde procede a cerámica. Son corenta e oito pezas que representan pequenos grupos escultóricos inspirados nas escavacións de Herculano e de Pompeia.
A sala de baile tamén está revestida de paneis de azulexos atribuídos ao mestre de Coímbra Sousa Carvalho, inspirados nun libro de contos que fala do mundo ao revés, aquí “Ou Mundo avessas”. Outra das habitacións acolle a sala de jantar, decorada con pinturas murais ao gusto da época. En fin, outros espazos de interese que se van abrindo ao paso deste suntuoso palacio son a sala de billar, a de música, algúns dos dormitorios ou a capela dedicada a San Bernardo. En todo o pazo o mobiliario, as pinturas, os gravados, as esculturas e moitos outros motivos mostran como se foi engrandeciendo a casa e por que está considerada, segundo os estudosos, “uma dás mais sumptuosas residências fidalgas dá Beira Alta”.
O deseño orixinal do edificio é froito, din os historiadores, do arquitecto Gaspar Ferreira, autor da Biblioteca Joanina da Universidade de Coimbra e natural desta cidade. Aínda que o monumento se foi ampliando co tempo e non estaría concluído ata principios do século XIX. Dentro dos muros do palacio atópase a viña do Dão.
Auga e pedra
Ademais do pazo de Anadia, o concello garda moitos outros monumentos que van desde os vestixios megalíticos ata outras pegadas señoriais como a casa dos condes de Mangualde. Do pasado romano quedan testemuños como a calzada de Mourilhe, unha das mellor conservadas do territorio, que conta con varios e importantes traxectos da época. O tramo de Mourilhe proseguía polo veciño municipio de Gouveia para continuar por outras vías ata chegar a Emerita Augusta (Mérida), capital da provincia romana de Lusitania. A arquitectura relixiosa ten auténticas xoias como o mosteiro de Santa Maria de Maceira Dão, levantado en 1173 por orde de Soeiro Teodoniz. A súa localización nunha planicie fértil xunto a un río permitía o sustento dos monxes, a meditación e o culto rodeados dunha paz bucólica. O conxunto arquitectónico está constituído pola igrexa, a sancristía, a sala capitular, os claustros, a cociña, o refectorio, as celas, biblioteca, enfermeiria e anexos agrícolas. Aínda que o magnífico conxunto está en pé, o seu estado ameaza ruína, polo que está en estudo un proxecto de recuperación.
Mangualde tamén é coñecido polas súas termas, especialmente as de Alcachafe, onde a beiras do río Dão brotan augas a máis de cincuenta graos consideradas idóneas para numerosas doenzas.
