“As psicoloxías rotas ocupan o carril central dos meus libros”

–Antes teríamos que ver que se entende por “clásico” na novela negra, unha etiqueta que suscita moitos debates. Supoño que me move unha atracción por ese fatalismo que arrastra algunhas vidas ao desastre. E o afán por sinalar conflitos do presente. De todos os xeitos, non teño a sensación de que a novela sexa especialmente escura se a comparamos, por exemplo, con A crueldade de abril, que era máis crúa e salvaxe. O protagonista de O cervo e a sombra quere recuperar o amor, levar unha vida trascendente, abandonar o tráfico de drogas, superar a morte dos pais. Outra cousa é o que lle depara o destino.

–Pódese dicir que todos os protagonistas de O cervo e a sombra son xente que vive na outra marxe da sociedade. Son este tipo de personaxes os que máis o atraen á hora de facer a súa literatura?

–Vai haber xa case vinte anos dende que escribín Baixo mínimos, a miña primeira novela, alá polo 2002. Dende aquela, penso que nos meus libros foron aparecendo personaxes moi diversos, algúns máis achegados que outros a esa “marxinalidade” da que falas. Pero si, as psicoloxías rotas ocupan o carril central dos meus libros. E moito máis dende 2008, cando o sistema económico saltou polos aires. Quizais non sexa algo consciente, pero sempre están aí. Son parte do meu material.

–Na novela, hai moitas cousas interesantes. Por exemplo, colle Vde. un monllo de supervivintes daquela xeración perdida dos 80 (por culpa das drogas e mais as súas consecuencias) e retrátaos vinte anos despois. Curiosamente, e non quero facer spoiler, na historia todos son “carne de cañón”, xente que xa non ten remedio, vaia. Por que esa visión tan escura, tan pesimista?

–Eu falaría máis ben dunha visión realista. Para falarnos dunha Galicia reducida a sentimento, onde todos vivimos en harmonía e orgullosos da nosa identidade, sen antagonismos, xa están outros. A min, cando escribo, non me saen os retratos felices. Pero creo que O cervo e a sombra, dentro da súa escuridade, abre unha porta á esperanza. Está nas rapazas anarquistas que toman un edificio sen permiso, por exemplo. Ou na proximidade do protagonista a esa verdade profunda que debe revelarlle o cervo.

–Agás o sacerdote Andrés, só lle dá un atisbo de saída, de esperanza, ao principal protagonista, a Mateo. Dálle esperanza, si, pero despois…

–Podemos velo polo lado contrario porque estamos a falar dun personaxe que quere ter fe e pelexa por abandonar o escepticismo, a desilusión. Quen cre en Deus, asume que a morte física nos leva a unha segunda parte. A ambigüidade nalgunhas pasaxes da novela axuda a que esas lecturas se multipliquen. Polo menos, así o tentei.

–Este pesimismo exténdeo incluso aos mozos ilusionados da Barronka, que representan a esperanza dun mundo novo. Significa iso que tampouco atopa alternativas viables a esta sociedade inxusta na que vivimos?

–Si que creo nunha alternativa. E estou de acordo co que expresan as rapazas da Barronka nun momento da novela: se o que se busca é facer voar polos aires un sistema que non serve, todo pasa por abandonar o cinismo como presunto refuxio da intelixencia. Entendo que sexa difícil ilusionarse e recuperar esa ollada limpa. A política estás chea de personaxes sen escrúpulos. Pero hai que rearmarse cunha certa inocencia ou estamos perdidos.

–Cal é o papel real que xoga o sacerdote Andrés que, ao cabo, é o único que se salva porque decide volver marchar e deixar todo (e a todos) atrás?

–O padre Andrés encárgase de solucionar os problemas de fe do protagonista. E non con demasiado éxito, hai que recoñecelo. É un crego que está preto dos problemas da xente, que está ao lado dos desautorizados, dos perdidos, dos subterráneos. A Mateo ofrécelle unha porta de entrada na fe, na crenza en Deus, na transcendencia. En aparencia, as súas conviccións son firmes. Quizais porque se sente obrigado a non fraquear diante do rabaño, malia que a intimidade lle depare algunhas sombras.

–Volvendo a Mateo, este personaxe detén a súa caída grazas ao citado crego Andrés e á profesora Hilaria. Nesta “reforma espiritual” do protagonista, ten algo que ver a relixión ou simplemente o feito de sentir a satisfacción de poder facer algo polos demais?

–Eulalia e Andrés, cada un ao seu xeito, son dous apoios decisivos no proceso de rendención do protagonista. Que sexa un pequeno vendedor de droga coa cabeza chea de monstros, a miúdo envolto en asuntos pouco recomendables, non lle impide establecer unha especie de rede de axuda emocional que inclúe, efectivamente, a axuda mutua. Pero é un tipo que camiña pola corda frouxa e non ten moi claro que iso sexa abondo para cambiar. Fáltalle recuperar o amor e a asumir a morte dos pais.

–Outra personaxe, Irene, dános unha sorpresa a todos os lectores. Con que parte de Irene nos recomenda quedar: coa Irene que ama Mateo ou coa Irene que lle revela a Mateo a propia cuñada de Irene?

–Mellor que sexa o lector quen faga ese tipo de eleccións, se así o considera. Irene aparece de súpeto na vida de Mateo, como unha ilusión do pasado, para lembrarlle o que foi e o que puideron ser xuntos. E arrastra unha ferida que, no seu caso, ten que ver coa supervivencia noutro lugar que non é o Ourense da novela. Así a todo, calquera persoa coa que nos atopamos despois de moito tempo, trae cicatrices no rostro. A todos nos pasa algo despois de vinte anos.

–Despois de escribir unha novela coma esta, como se sinte un? Como se lle queda o corpo,vaia?–

–Hai sempre algo liberador e, ao mesmo tempo, quedas cunha sensación de baleiro. Rematas unha historia e vas asumindo o que es, o teu propio mundo, as túas contradicións. Tanto ten do que escribas. Como dicía un xitano moi sabio, “yo, con mis fatigas, me siento descansado”. Ese é o espírito.