Por mor da nova estrutura expositiva da Colección do Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, a Fundación Laxeiro e o Concello de Vigo cederon temporalmente a emblemática obra de Laxeiro intitulada Trasmundo (1946) para ser inserida na nova montaxe do centro de arte madrileño.
Froito dese acordo, o Trasmundo (1946) pode verse na sala 425 do edificio Sabatini do Reina Sofía cabo da obra audiovisual do artista granadino José Val del Omar (1904-1982) intitulada Acariño Galaico (De barro) (1961-1995), que rodou en Galicia coa finalidade de integrala, xunto a Aguaespejo granadino (1953-55) e Fuego en Castilla (1956-59), na triloxía Tríptico Elemental de España. Alén de Trasmundo, completan a sala dúas obras do escultor ourensán Arturo Baltar (1924-2017): Nenos cantando Nadal (1960), e Entroido (1990) e dúas fotografías, unha de Enrique Reza (1932-2013) e outra de Anric Massó (1930-2015), unha das moitas que realizou durante a rodaxe de Val del Omar, ademais de numerosos documentos, algúns deles inéditos.
Toda obra artística, se reunir unhas calidades mínimas, é susceptíbel de diferentes lecturas e ilumina diálogos en relación con outras obras. Neste caso, o Trasmundo, en contacto co traballo de Val del Omar, Arturo Baltar, Anric Massó e Enrique Reza reforza a imaxe de Galiza, vista desde valores de ancestralidade fonda. A lectura que se nos propón incide na visión atávica de Galiza, algo evidente no filme de Val del Omar e en Arturo Baltar, un escultor herdeiro da estética de preguerra que desenvolve un inxenuísmo primitivista fortemente barroquizante que utiliza como material principal a terracota. Así e todo, non debemos esquecer que a linguaxe do Trasmundo, e da obra de Laxeiro dos anos corenta, ten chaves de lectura que a podería situan en ámbitos diferentes e complementares, nomeadamente nas correntes internacionais en tránsito entre propostas figurativas cargadas de onirismo e o mundo matérico que se asentará cos informalismos, algo que era ben perceptíbel, por exemplo, nos exiliados chegados de Europa aos Estados Unidos nos anos da Guerra Mundial, como André Masson.
O Trasmundo combina fórmulas modernizadoras cunha temática baseada nunha escena de carácter onírico de fondo etnolóxico, que hipercaracteriza os caracteres locais e ten na arte popular, no románico e no barroco os referentes. É un traballo dunha esgrevia expresividade, onde podemos recoñecer esas figuras deformadas características do seu mundo pictórico, de paleta escura e traballada con densidade áspera. O testemuño do escritor Rafael Dieste fornece chaves para entendermos a recepción deste tipo de traballos de Laxeiro. O rianxeiro sinala que a obra do noso pintor creaba un “vínculo entrañable, dionisíaco, vital” que nace da terra.
De por parte, Trasmundo recolle a retórica visual barroca e os seus esquemas compositivos, cos dous planos: o superior é unha escena de visión, o que o pintor e tratadista sevillano Francisco Pacheco definía fermosamente en El arte de la pintura (1649) como unha “historia del aire” e o inferior sería do mundo supostamente real. No óleo Trasmundo Laxeiro desenvolve, pois, unha escena de visión barroca mais formalmente ligada a esquemas medievais: os tímpanos románicos; porén, nin os referentes barrocos nin o románico conforman nel unha obra historicista. Semella que todo está ligado e que ese todo é unha forma de estar no mundo, de recoñecer que se fai parte dunha desacougante e ao tempo vital realidade colectiva. Neste senso non debemos esquecer o contexto temporal, coa Guerra Civil e mais a II Guerra Mundial como pano de fondo.
En Trasmundo están tamén as angustias do seu tempo, non hai nada de decorativo e nel está tamén a violencia, o medo, a morte, mais en certo xeito naturalizado nese “trasmundo” que nunca deixa de ser parte do mundo. Como en moita arte dos corenta percíbese un fondo freudiano e junginano, con esas imaxes do mundo interior con esa integración do “trasmundo” en contraste coa razón ordenadora do suposto plano real que provoca un atractivo e fondo desacougo.
A nova montaxe da colección do MNCARS
O ambicioso proxecto de reorganización da Colección do MNCA Reina Sofía responde, segundo o propio museo, á necesidade de ofrecer unha relectura integral até os nosos días, con motivo do trinta aniversario da súa inauguración, incorporando centos e obras a través de doazóns, depósitos e compras, nun proceso que culminará coa apertura ao público da nova Colección na súa totalidade, o vindeiro mes de novembro. Un conxunto formado por cerca de 2.000 obras agrupadas en seis espazos diferentes que serán os que acollan esta nova narración.
A presentación ao público vai realizarse dunha maneira tamén novidosa e a modo de serie, dando a coñecer un a un os seis episodios que integran o percorrido completo. Neste primeiro episodio quíxose poñer o foco en distintos puntos fortes, que baixo a denominación conxunta “Nos ven: de la modernidad al desarrollismo” ofrecen ao visitante un percorrido en que se repasan temas como o American Way of Life e a hexemonía cultural de EEUU; o contrapunto europeo do posguerra; os feminismos; o contexto español durante a Guerra Fría ou o exilio que provocou a vitoria fascista na Guerra Civil.
