Desde hai séculos un dos elementos que conformaron a cultura popular –especialmente da urbana- foi a narración de historias de crimes. Velaí, entón, as cancións populares sobre bandidos, contrabandistas e crimes pasionais ou os romances de cego, cuxos relatores ían de vila en vila. Despois de que fosen os libros e mais o cine os que contasen historias de crimes “baseadas en feitos reais”, agora deveñen as plataformas televisivas de pago a vía principal da súa difusión.
Cales son os motivos que moven a tantas persoas, de diferentes condición e orixe xeográfica, a sentir atracción por estes relatos? Durante anos, os libros e películas que poderíamos catalogar como de serie negra ou negra e criminal (xeralizando), eran consumidos por un sector preferentemente masculino. Pero máis recentemente, cando as mulleres constitúen a maioría do público lector, son elas tamén as que amosan unha maior demanda por este xénero, moi especialmente nas plataformas televisivas.
Para entender tales razóns e presentar un panorama non exhaustivo pero si amplo dabondo, Vicente Garrido ven de publicar True Crime. La fascinación del mal (Ariel). Este catedrático de Criminoloxía da Universitat de València considera, de entrada, a diferencia que en canto á percepción do espectador ou do lector, hai entre os crimes de ficción e esoutros que relatan sucesos reais: destes segundos cabe que sexamos protagonistas coma vítimas ou coma autores porque, ao cabo, moitos deles lles foron acontecer a persoas normais, coma calquera de nós.
Garrido sitúa a orixe do xénero, que en literatura colle o nome de “novela de non ficción”, en A sangue frío, de Truman Capote, a narración do asasinato da familia Clutter en 1959. Antes que a policía atopase os autores, Capote trasladouse a Kansas e comezou a entrevistarse con veciños da zona. E asemade cos autores, unha vez detidos. O resultado foi unha narración literaria, non xornalística, o que lle permitía ao autor obviar algúns detalles e engadir o seu particular punto de vista. E son estas constantes as que marcarán o xénero nos anos seguintes, incluso cando se trata de asuntos non criminais (velaí o caso de Javier Cercas).
No seu traballo, Garrido organiza as súas crónicas en diversos apartados: o fenómeno; pioneiros e clásicos; asasinos creadores; a banalidade do mal; asasinos en serie; impostores; setas; corrupción; vítimas e superviventes; o sistema xudicial. Todos os casos que presenta son accesibles pero non todos foron ou serán percibidos coma true crime polo eventual lector ou espectador. Así, películas coma Serpico (Sidney Lumet) ou A Dalia Negra (narración de James Ellroy; película de Brian de Palma) non causan entre nós o impacto que tiveron entre o seu público máis próximo.
Do mesmo xeito, diversas series presentadas polas plataformas televisivas e que Garrido comenta, non nos causarán máis impacto que o estritamente artístico. Non temos os necesarios referentes xeográficos, temporais e incluso sociolóxicos de moitas delas. Non obstante, entre outras ausencias, atopamos en falta unha serie que en España foi pioneira: La huella del crimen. Producida por Pedro Costa, TVE emitiu esta serie entre 1985 e 1991. Os seus capítulos, dirixidos por cineastas de solvencia probada, narraban algúns dos acontecementos criminais que máis impactaron na sociedade española entre finais do século XIX e a metade do XX. Unha produción que, dalgún xeito, completaba aquela tradición de prensa de sucesos que apareceu durante o franquismo cos semanarios El Caso e Por qué. De maneira interesada, a ditadura permitía unha certa difusión de sucesos (controlada: só podía aparecer un crime de sangue por semana) para tranquilizar as persoas normais das bondades do sistema se elas non estaban implicadas en delitos.
Pero sendo distintos os rexistros xornalístico e creativo, a lectura ou a visión de historias de crimes reais tamén vén confortar, ao cabo, o lector/espectador verbo da súa non pertenza a ese mundo se ben que sempre coa advertencia, ou vacina, de que calquera de nós (xa que logo as mulleres) pode formar parte dun.
