“Cunqueiro é unha adiviña, un desafío, un catalizador da emoción”

–O primeiro que lin de Cunqueiro e que me converteu en devota sen remedio foi unha novela, Se o vello Sinbad volvese ás Illas. Estaba en terceiro de BUP, aínda lembro con claridade a capa cunha gamela arruinada no medio dun mar moi azul. Lembro conmoverme, como só se conmove unha nas lecturas da adolescencia. Aquel era un relato que falaba sobre a vellez, sobre o fracaso, e tamén era o gabinete dun prestixitador. O vello Sinbad, obsesionado coa palabra, a palabra como artificio e como única verdade, a ferida da melancolía…. Namorei.

–Cal é para Vde. o Cunqueiro máis interesante: o articulista, o poeta ou o narrador?

–Sempre se di que a división en xéneros é algo arbitrario, unha maneira de simplificar, nunca os bordos son tan claros. Agora ben; iso, que rexe para todos os creadores, no caso de Cunqueiro é máis verdade. Cunqueiro non é un articulista, un narrador, un poeta, un dramaturgo, un tradutor literario ao uso, Cunqueiro mestúrao todo, as linguas e os xéneros. A súa é unha poética omnívora que bebe de múltiples fontes; da tradición cultural, da narración oral... el recólleo todo para facelo estoupar desde dentro. A súa é unha poética da fragmentación, da encrucillada. Desde aí non se pode decidir cabalmente se é mellor o Cunqueiro en galego ou o Cunqueiro en castelán, o poeta ou o dramaturgo, o articulista ou o narrador. Todo está interconectado nun enorme macrotexto.

–Que ten a súa obra para que, cando engancha determinados lectores/as, os converte en fieis seguidores?

–Cunqueiro non se parece a nada, curioso en alguén que pasou a vida a ler nos clásicos, a escoitar os romances e as historias dos seus paisanos mindonienses. El reclama todo o tempo a súa filiación, pero esa filiación é mentira, unha postura, un substrato para voar. Todo o que toca Cunqueiro trascende porque se sitúa nun lugar estraño, que non recoñecemos. A linguaxe e os seus mecanismos de representación son os eixos que, no máis fondo, crean un mundo que non existe, que non é reflexo da realidade. Cunqueiro é singular, diferente, sorprende mentres activa en nós os ecos de todo o legado cultural co que nos modelamos desde os gregos. Cunqueiro é unha adiviña, un desafío e tamén un catalizador puro da emoción. Cando comprendes isto xa non hai volta atrás, precisas serlle fiel de por vida.

–Se Cunqueiro escribe sempre en clave galega, se Galicia é o referente de todo o seu mundo literario, por que interesa tanto a moitísimos lectores non galegos?

–Nas Crónicas do Sochantre Cunqueiro describiu marabillosamente unha Bretaña que non coñecía, non o precisaba, víaa cos ollos da imaxinación. Lémbrame ao caso do escritor francés Raymond Roussel, que deu a volta ao mundo sen saír do camarote do seu barco, tampouco o precisaba. Adoito indícase a importancia de Galicia na obra do mindoniense, algo ao que el mesmo contribúe afirmando urbi et orbi a necesidade da nosa paisaxe e paisanaxe para ser. Eu, sinceramente, póñoo en dúbida, creo que Cunqueiro tamén chegaría a ser Cunqueiro no deserto do Gobi. Por máis que se poidan identificar trazos galegos na súa obra, non creo que iso sexa en absoluto substancial no mundo que describe. Serviu aos intereses programáticos do Grupo Galaxia, así foi promocionado, como un intérprete da alma galega, pero eu creo que, como dicía antes, o que di é inédito, o seu mundo é pura invención lingüística e codificación cultural, por iso é universal.

–Hai quen o define como un escritor “para inmensas minorías”...

– Que Cunqueiro é un escritor difícil non é ningún tópico, é unha realidade. Chama a atención o esforzo que o ensino e o mundo cultural galego puxeron por divulgar a súa figura. Eu creo que o fixeron a custa de falsear as claves da súa poética. Dalgún xeito produciuse unha xibarización da súa obra, identificándoa, por exemplo, co celtismo de Merlín e familia ou coa reprodución de tipos populares en libros como Xente de aquí e acolá, aspectos anecdóticos, menores dunha obra que salienta pola súa vontade decidida de tratar todos os grandes temas, os temas fundamentais da condición humana. A súas páxinas só se poden gozar en toda a súa potencia desde a cultura. Nese sentido, Cunqueiro xa ten fama mundial, moito lectorado culto de moitos países sitúano no mapa. Se a nosa cultura tivese un estado por tras, evidentemente podería promocionarse dun xeito máis efectivo ata lograr que figurase na lista de autores indispensables para o canon occidental.

–Por certo, que a súa nova novela, O estado Intermedio, paréceme que ten algo de cunqueirana: a relación entre este mundo e o do Alén, quizais a exótica presenza do monxe tibetano… Aparte de estudosa de Cunqueiro, confésase tamén influenciada por el cando escribe ficción?

– Sempre que reivindico, nas presentacións e nas entrevistas, a pegada cunqueiriana nas miñas novelas, adoitan indicarme que non, que o que eu fago é moi diferente. Porén en todas as catro novelas que levo publicadas está Cunqueiro, a súa voz, en citas encriptadas. Alén diso, tanto Ninguén dorme que, en realidade é un exercicio de intertextualidade, como en O estado Intermedio, onde ademais da dimensión fantástica, hai un xogo coa linguaxe con lipogramas, homogramas e listas, está o que eu aprendín en Cunqueiro, o laborioso artificio, a obsesión pola palabra.

–A memoria, a rememoración do pasado, conecta O estado Intermedio con Cardume, a novela coa que gañou Vde. o premio Xerais. A estas alturas da súa traxectoria como escritora, a que lle dá máis valor: á memoria ou á imaxinación?

– Non entendo a oposición entre memoria e imaxinación, como tampouco Cunqueiro a entendía. A memoria é sempre unha ficción que, ademais, muta continuamente. En O estado Intermedio quixen plasmar o modo en que tratamos os nosos mortos, o xeito en que cambia a nosa perspectiva sobre eles a medida que imos envellecendo. Recordamos cousas que en realidade non aconteceron e escribimos sobre alguén, o noso eu do pasado, que xa non podemos recoñecer no espello. Vivimos nunha ilusión; en consecuencia, vén ser a linguaxe a que fala por nós.